بازگشت به نهج البلاغه، ۴؛
متأسفانه نهج البلاغه در حاشیه قرار گرفته است
عطر حرم: متأسفانه نهج البلاغه در حاشیه قرار گرفته است و آنطور که شاید و باید مورد توجه قرار نمی گیرد و حتی در مراکز علمی این بی توجهی صورت می گیرد.
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-مصطفی شاکری: نوگرایی در دنیای اسلام در همه جوانب زندگی مسلمانان بروز کرد. از جلوه های بروز آن می توان به توجه جدی نسبت به منابع اسلامی و نگاهی نو به این منابع و اصولاً نهضت بازگشت به مبانی غنی اسلامی اشاره نمود. کتاب نهج البلاغه که گردآوری قسمتی از سخنان و مکاتبات امیرمؤمنان علی (ع) است، به علت داشتن مفاهیم و موضوعات، سیاسی منبعی برای حکمت اصول سیاسی اسلام است که توجه همگان را جلب کرده است. میرزای شیرازی و محمد عبده از پیشگامان توجه به نهج البلاغه هستند. در انقلاب مشروطه نهج البلاغه نقش جدی داشت و این نقش برجسته نهج البلاغه را به وضوح می توان در کتاب مهم تنبیه الامه و تنزیه المله آیت الله نایینی مشاهده کرد. آیت الله مرتضی مطهری در کتاب نهضت های اسلامی در صدسال اخیر درباب تأثیر نهج البلاغه بر کتاب میرزای نایینی می گوید: انصاف این است که تفسیر دقیق، از توحید عملی، اجتماعی و سیاسی اسلام را هیچکس به خوبی علامه بزرگ و مجتهد سترگ، میرزا محمدحسین نایینی توأم با استدلال ها و استشهادهای متقن، از قرآن و نهج البلاغه، در کتاب ذی قیمت تنبیه الامه و تنزیه المله بیان نکرده است.
توجه باردیگر به نهج البلاغه همزمان با شروع نهضت اسلامی در اوایل دهه چهل شمسی است و با تاکید امام خمینی و کوشش های متفکران و پژوهشگران و فعالان نهضت اسلامی نظیر آیت الله طالقانی، آیت الله خامنه ای، شهید مطهری، محمدرضا حکیمی، محمدتقی شریعتی و علی شریعتی و… که در جنبش اسلامی ایران معاصر حضور جدی داشتند، از نهج البلاغه در گرفتن اصول حکمت سیاسی اسلام بهره برده شد.
اهتمام به این کتاب شریف را می توان در سخنرانی های حضرت آیت الله خامنه ای در کنگره نهج البلاغه که اولین بار در بهار ۱۳۶۰ ایراد شد، مشاهده کرد: ما امروز در دنیای اسلام - که درک و دریافت و بینش اسلامی در آن گاهی با فاصله هایی به اندازه ی فاصله ی ایمان و کفر از هم دور هستند - با واقعیتی مواجه هستیم. امروز آشکارترین و روشن ترین حقایق اسلامی بوسیله ی برخی از مدعیان اسلام در کشورهای اسلامی نادیده گرفته می شود. امروز همان روزی است که شعارها یکسان است اما جهت گیری ها به شدت مغایر یکدیگر است، امروز شرایطی مشابه شرایط دوران حکومت امیرالمؤمنین است، پس روزگار نهج البلاغه است. امروز می شود از دیدگاه دقیق و نافذ امیرالمؤمنین علی مقابل السّلام به واقعیت های جامعه و واقعیت های جهان نگاه کرد و خیلی از حقایق را دید و شناخت و علاج آنها را پیدا کرد. لذاست که به نظر ما امروز از همیشه به نهج البلاغه ما محتاج تریم. این یک جهت که ضرورت پرداختن به نهج البلاغه و بازگشت به این مجموعه ای که از زبان امیرالمؤمنین و مولای متقیان نقل شده، و هر چه بیشتر کار کردن روی اینها از نظر مقدماتی که آنها را بتواند معتبرتر و قابل استنادتر و قابل فهم تر و قابل تطبیق تر بکند از همیشه ضروری تر و لازم تر است.
خبرگزاری مهر در سلسله گزارش ها و گفت وگوهای «بازگشت به نهج البلاغه» به تبیین و واکاوی هم موضوعات در رابطه با این کتاب شریف و آموزه هایش خواهد پرداخت. آن چه در ادامه می خوانید قسمت چهارم از این مجموعه است.
در همین رابطه و با هدف آشنایی بیشتر با نهج البلاغه با حجت الاسلام محمدحسن نادم، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب گفت و گو کردیم که متن آنرا در ادامه می خوانید؛
*در ابتدا درباره ی ضرورت بازگشت به نهج البلاغه به عنوان راهکاری برای حل مشکلات امروز توضیح بفرمائید.
اگر به نهج البلاغه مراجعه نماییم می بینیم آن چه از خطبه ها و نامه های حضرت در این کتاب آمده است بیش از نود و پنج درصد در زمان حکومت امیرالمومنین (ع) بیان شده است. وقتی در زمان حکومت امیرالمومنین (ع) بیان شده است، از آن جهت که حضرت در آن دوره حاکم بوده است متناسب با نیازهای جامعه سخن می گفته است. الآن بعضی می گویند امیرالمومنین (ع) در این خطبه ها مطالبی بیان کرده که در آینده افراد بفهمند. خب این یک طرز نگاه است ولی می توان این طور تصور کرد که امیرالمومنین (ع) در مسجد کوفه به عنوان حاکم اسلامی سخن گفته و مخاطبینش مردم کوفه بودند و نیازهای جامعه آن روز را در نظر می گرفته و مطالب خودرا برمبنای نیازهای جامعه آن روز بیان کرده است.
اگر این مقدمات را در نظر بگیریم امروز هم همان مردم هستند و نیازهایی که آن روز وجود داشته شامل نیازهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، معنوی، امروز هم همان نیازها وجود دارد و امیرالمومنین (ع) برای این نیازها نسخه پیچیده است و ما می توانیم نسخه هایی که آن حضرت برای درمان نیازهای آن روز در نهج البلاغه بیان کرده است به روز نماییم و از آن استفاده نمائیم. مقام معظم رهبری هم در سخنرانی خود در کنگره نهج البلاغه فرمودند نهج البلاغه نسخه درمان نیازهای جامعه ما است و ضروریست ما به این نسخه برگردیم. حکومت ما اسلامی است و بهترین نسخه برای رفع نیازهای نظام ما در عرصه های مختلف شامل مسائل اجتماعی و فرهنگی و سیاسی در نهج البلاغه است و نهج البلاغه می تواند برای آن نسخه درمان داشته باشد.
متأسفانه نهج البلاغه در حاشیه قرار گرفته است و آنطور که شاید و باید مورد توجه قرار نمی گیرد و حتی در مراکز علمی این بی توجهی صورت می گیرد
اگر مسؤولان ما به فرمان های حکمرانی امیرالمومنین (ع) عمل کنند بسیاری از مشکلات حل می شود. همین طور اگر مسائل اقتصادی که حضرت بیان نمودند مورد توجه قرار دهند بسیاری از مسائل حل می شود ولی متأسفانه نهج البلاغه در حاشیه قرار گرفته است و آنطور که شاید و باید مورد توجه قرار نمی گیرد و حتی در مراکز علمی این بی توجهی صورت می گیرد. به عنوان مثال علم کلام ما پیوند جدی با معارف نهج البلاغه ندارد. ما می توانیم برمبنای معارف نهج البلاغه یک دوره کلام ناب اسلامی مورد قبول امیرالمومنین (ع) ارائه دهیم. مراکز علمی ما می توانند از نهج البلاغه به عنوان منبع بهره گیرند و برمبنای معارف نهج البلاغه تفسیر قرآن و بسیاری از علوم دیگر را استخراج نماییم. حتی در مباحث تاریخی بخش قابل توجهی از نهج البلاغه تاریخ نیم قرن اول صدر اسلام را برای ما بیان کرده است.
نهج البلاغه می تواند یکی از منابع دست اول ما باشد و نیاز جامعه امروز ما است که به نهج البلاغه برگردیم و نیازهای اجتماعی را با بهره گیری از نهج البلاغه حل نماییم. به عنوان مثال، الآن سبک زندگی از مطالبی است که هم در دنیای غرب به آن توجه می شود و هم مورد نیاز ما است. اگر شما امروز بخواهید یک سبک زندگی ارائه دهید برمبنای چه منبعی می توانید این کار را بکنید؟ بهترین منبعی که می تواند در استخراج سبک زندگی اسلامی به ما کمک نماید نهج البلاغه امیرالمومنین است ولی متأسفانه ما سراغ هزار تا منبع دیگر می رویم ولی توجهی به نهج البلاغه نمی نماییم.
*شما اشاره کردید که نهج البلاغه در عرصه های مختلف مورد غفلت واقع شده است. شاید یک جهتش این باشد که آموزه های نهج البلاغه تا حدی ایده آل است و با واقعیت های جامعه امروز فاصله دارد و به عبارت دیگر بین وضعیت موجود و وضع مطلوب فاصله بسیاری وجود دارد. نظر شما در این رابطه چیست؟
من یک زمانی درباره ی نهج البلاغه بحث می کردم. یکی از آقایان به من گفت شما دیگر از نهج البلاغه صحبت نکن چون توقع مردم بالا می رود.
* بله؛ بنده هم بارها این مطلب را از افراد مختلف شنیدم.
اگر ما امیرالمومنین (ع) را به عنوان امام و الگوی خودمان قبول داریم و در آن چه در نهج البلاغه آمده تردید نداریم چرا باید چنین نگاهی به این کتاب داشته باشیم و بگوییم اگر سبک زندگی علوی را اجرا نماییم توقع مردم بالا می رود؟! عرض کردم مقام معظم رهبری می فرمایند بهترین نسخه برای درمان مسائل اجتماعی ما نهج البلاغه است. بله، خیلی ها می خواهند خودشان را راحت کنند. طبیعتاً اگر مسؤولان ما نامه امیرالمومنین (ع) به مالک اشتر را ملاک قرار دهند خیلی مشکل برایشان درست می شود. به هر حال اگر می خواهیم سبک زندگی ناب اسلامی داشته باشیم باید سراغ نهج البلاغه برویم.
نباید نهج البلاغه را به این بهانه که با شرایط زمان ما هماهنگ نیست کنار گذاشت. نیازهای اجتماعی و سیاسی امروز ما نیازهایی است که آن زمان هم بوده ولی امروزه در اثر پیشرفت علم تفاوت هایی در آن به وجود آمده است. اساساً اگر با این بهانه نهج البلاغه را کنار بگذاریم باید قرآن را هم کنار بگذاریم ولی اگر اهل فن به میدان بیایند می توانند از آیات قرآن و آموزه های نهج البلاغه خلأهای موجود در جامعه را پر کنند. باز تاکید می کنم نهج البلاغه بهترین درمان برای نیازهای اجتماعی است. امیرالمومنین در شرایطی این حرف ها را زده که این دردها در جامعه وجود داشته و حضرت می خواسته این دردها را درمان کند. نهج البلاغه یک کتاب علمی نیست که ازطریق یک دانشمند در کنج خانه نگارش شده باشد بلکه نهج البلاغه یک نسخه است، نسخه درمان است و یک طبیبی که به همه درهای جامعه واقف است این نسخه را برای دردهای جامعه نوشته است.
* آیا کتاب نهج البلاغه این توانایی را دارد در عرصه های مختلف، نظام های مختلف از آن استخراج نماییم یا باید سراغ کتاب هایی مثل نهج السعاده برویم که سایر سخنان حضرت در آنها گردآوری شده است؟
با توجه به این که نهج البلاغه تقطیعاتی از سخنان حضرت است و سیدرضی قطعاتی از آن حضرت را با انگیزه ادبی گردآوری کرده مسلماً نیاز به دیگر سخنان حضرت داریم و صرف نهج البلاغه را در نظر گرفتن شاید نتواند هدف ما را برآورده کند، پس بسیاری از بزرگان سراغ این رفتند که این کلمات را کامل کنند و برای نهج البلاغه مستدرک نوشتند. اگر شما نهج السعاده را که در مستدرک نهج البلاغه نوشته شده است ببینید، آن کتاب چهارده جلد است. پس ما باید باتوجه به تمام سخنان حضرت به حل مشکلات خودمان بپردازیم. در عین حال نهج البلاغه یکی از منابع ما است که بسیاری از سرخط ها را به ما نشان میدهد تا بوسیله آن بقیه سخنان حضرت را از منابع دیگر استفاده نمائیم. در عین حال نهج البلاغه نماد سخنان حضرت است و چیزی است که امروز همه به عنوان سخنان حضرت می شناسند. بوسیله نهج البلاغه ما می توانیم دیگر سخنان حضرت را بیابم تا در صحنه عمل آنها را به کار بگیریم.
برخی می گویند نهج البلاغه خودش پاسخگوی همه مسائل است ولی من روی این سخن اصراری ندارم و معتقدم نهج البلاغه می تواند محور بحث قرار بگیرد و باید از دیگر سخنان حضرت که زیاد است استفاده نمود.
* به عنوان نکته آخر اگر مطلبی هست بفرمائید.
جامعه ما خیلی نیاز دارد به معارف نهج البلاغه برگردیم و نقصها و کمبودها جامعه مان را می توانیم بوسیله نهج البلاغه برطرف نماییم. بنده یک مقاله ای هم با عنوان «ضرورت بازگشت به نهج البلاغه» نوشتم و در آنجا توضیح دادم که ما با بهره گیری از نهج البلاغه می توانیم بسیاری از مشکلاتمان را برطرف نماییم ولی متأسفانه این کتاب تا کنون مورد غفلت قرار گرفته است. اگر مورد توجه قرار می گرفت بسیاری از مسائل قابل حل بود ولی آنطور که شاید و باید نهج البلاغه در جامعه ما رواج پیدا نکرده و معارف نهج البلاغه معرفی نشده است و خیلی ها این کتاب را نمی شناسند.
حتی در عرصه ها و دانشگاه های ما خیلی ها این کتاب را نمی شناسند. شاید آنقدر که دانشجویان رشته ادبیات شاهنامه فردوسی را می شناسند، کسانی که در رشته معارف اسلامی تحصیل می کنند با نهج البلاغه آشنایی ندارند. برنامه های آموزشی ما به این مطلب گواهی می دهد و متأسفانه ما نسبت به نهج البلاغه کوتاهی کردیم و این کوتاهی همچنان ادامه دارد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب