شهید صدر، در راه تحول علوم اسلامی بسیار رنج کشید اما متوقف نشد
عطر حرم: آیت الله صدر به عنوان یک فقیه نوآور، تاکید زیادی بر نیاز به بازبینی و نوآوری در فقه و اصول داشت، او باور داشت که فقه باید با زمان و نیازهای روز جامعه هماهنگ باشد.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، امروز سالگرد شهادت آیت الله سیدمحمد باقر صدر به دست رژیم بی رحم صدام حسین است. او وارث یکی از بزرگترین خاندان های علمی تاریخ شیعه است.
شجره نامه خاندان صدر به امام موسی بن جعفر علیهماالسلام و از آن حضرت به رسول خدا صلی الله مقابل وآله وسلم می رسد. افراد این خاندان این شجره نامه را با دقت و توجه حفظ می کنند و یکی از دیگری به ارث می برند. خاصیت این شجره نامه آنست که تمام مردان این خاندان تا جدشان امام موسی بن جعفر علیهماالسلام از علمای فاضل یا مراجع بزرگ بوده اند و این خاصیت چیزی است که کمتر در بین خاندان ها یافت می شود.
شجره نامه شهید صدر عبارت از این سلسله مبارک است: سید محمدباقر فرزند سید حیدر، فرزند سید اسماعیل، فرزند سید صدرالدین، فرزند سید صالح، فرزند سید محمد، فرزند سید ابراهیم شرف الدین، فرزند سید زین العابدین، فرزند سید علی نورالدین، فرزند سید حسین، فرزند سید محمد، فرزند سید حسین، فرزند سید علی، فرزند سید محمد، فرزند سید تاج الدین، فرزند سید محمد، فرزند سید عبدالله، فرزند سید احمد، فرزند سید حمزه، فرزند سید سعدالله، فرزند سید محمد، فرزند سید علی، فرزند سید عبدالله، فرزند سید محمد، فرزند سید طاهر، فرزند سید حسین، فرزند سید موسی، فرزند سید ابراهیم مرتضی، فرزند امام موسی بن جعفر علیهماالسلام.
شهید آیت الله صدر یکی از شخصیت های برجسته و تاثیر گذار تاریخ معاصر اسلام و شیعه به شمار می آید. او نه فقط بعنوان یک فقیه و اصولی بزرگ در دنیای اسلام شناخته می شود، بلکه بعنوان یک متفکر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز در بین مسلمانان جایگاه ویژه ای دارد. فعالیتهای علمی و فرهنگی او در زمینه های مختلف، خصوصاً نوآوری های وی در علوم اسلامی، تأثیرات عمیق و ماندگاری بر اندیشه های اسلامی و فقه شیعه گذاشته است.
نبوغ شهید صدر از همان کودکی خودرا نشان داد. می گویند: وقتی او به سن ده یازده سالگی رسید دو گرایش در خانواده نسبت به ادامه تحصیل او وجود داشت که هرکدام از این انتخاب ها آینده او را به سمتی متفاوت می کشاند. از یک طرف مادرش او را تشویق می کرد در عرصه درس بخواند و زندگی طلبگی را انتخاب نماید و از جانب دیگر مرحوم سید محمد صدر به او پیشنهاد می داد مسیری را انتخاب نماید که دنیای او را تامین کند و از زندگی حوزوی و فقر آن دور باشد.
آیت الله صدر نویسنده ای پرکار و مؤثر بود که آثار فراوانی در زمینه های مختلف علوم اسلامی تألیف کرد. وی در این آثار، او به تحلیل عمیق مبانی فقهی و اصولی پرداخته و اهتمام کرده است تا با استفاده از روش های نوین، به تبیین مسایل پیچیده فقهی بپردازد.
آیت الله سید محمدباقر صدر در بیشتر رشته های علوم اسلامی تبحر داشت. وی معتقد بود که باید در دروس حوزه های علمیه تحولی پدید آید و طلاب و روحانیون نباید فقط به درسهای معمول فقه و اصول اکتفا کنند بلکه باید به مسایل علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جدید آشنا گردند. به نظر وی کتاب های درسی موسوم در عرصه ها خصوصاً در مبحث فقه و اصول، پیچیده و ناهماهنگ با شرایط روز بوده و به شیوه قدیمی است. در این کتاب ها مسائلی مطرح شده که امروزه به کلی منسوخ و متروک شده است و در این حوزه دست به تألیفاتی زد که ضمن ساده نویسی مطالب کتاب های قدیمی، آنرا در طرحی نو و روشی جدید برای طلاب فقه و اصول به نگارش درآورد و بدین وسیله توانست تحول عظیمی در عرصه های علمیه به وجود آورد.
آثار او از این قرار است: فدک فی التاریخ غایة الفکر فی علم الاصول؛ فلسفتنا؛ اقتصادنا (اقتصاد ما) الاسس المنطقیه للاستقراء؛ المعالم الجدیده للاصول بحوث فی شرح العروة الوثقی؛ دروس فی علم الاصول، معروف به «حلقات»؛ الفتاوی الواضحه، رساله عملیه شهید صدر است که در نوع خود سبک خاصی دارد؛ المدرسه الاسلامیه؛ بحث حول المهدی؛ بحث حول الولایه؛ الاسلام یقود الحیاه؛ دور الائمه فی الحیاه الاسلامیه نظام العبادات فی الاسلام.
از سوی دیگر، آیت الله صدر در آثار خود به مسایل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نیز پرداخته و اهتمام کرده است تا فقه را با نیازهای روز جامعه تطبیق دهد. این تلاش ها به او این امکان را داد که بعنوان یک متفکر نوآور در تاریخ معاصر اسلام شناخته شود.
نوآوری در فقه و اصول
آیت الله صدر بعنوان یک فقیه نوآور، تاکید زیادی بر نیاز به بازبینی و نوآوری در فقه و اصول داشت. او باور داشت که فقه باید با زمان و نیازهای روز جامعه هماهنگ باشد و بنابراین به بررسی و تحلیل مسایل جدید اجتماعی و فرهنگی پرداخت.
ریشه یابی مباحث محور دیگر خلاقیت این عالم برجسته در علم اصول است. در اینجا منظور توجه و تمرکز شهید صدر بر پاره ای مباحث زیربنایی است که آثار و آن در مواضع دیگری از علم اصول آشکار می شود؛ در حالیکه اهل علم اصول این گونه مباحث را بطور ضمنی و پراکنده مورد نظر قرار می دادند و هیچگاه نگاه مستقل و خاص و بحثی متمرکز و منسجم راجع به آنها نداشتند.
در کار آیت الله سید محمد باقر صدر توجه به مباحث زیربنایی که همچون اصولی برای برخی قواعد اصولی دیگر هستند، محصول تقسیم بندی و عنوان بندی خوب برای مباحث و پیدا شدن جاهای خالی برای بحث در نظام قواعد اصولی است. ازاین رو بعد از آنکه شهید صدر شکل سنتی مباحث را در مرحله خارج دنبال کرد، به هنگام تألیف حلقات الاصول به فکر ایجاد مباحث تمهیدی درباره ی ماهیت حکم شرعی و اقسام و احکام آن افتاد و در این باب از قاعده اشتراک، تفاوت حکم ظاهری و واقعی، تفاوت میان دو دسته از ادله احکام، یعنی امارات و اصول، مبادی احکام تکلیفی، تفاوت احکام تکلیفی و وضعی، تخطئه و تصویب، تضاد میان احکام تکلیفی، تنافی میان احکام ظاهری، تفاوت میان قضیه خارجیه و قضیه حقیقیه در جعل حکم و تعلق حکم به عناوین ذهنی، بحث و گفت و گو کرد تا بعدها از مبنای مختار خود در مباحث تابعه و به ویژه مباحث دلیل عقلی غیرمستقل بهره مند شود.
نظریه پردازی های اصولی دیگر خلاقیت ایشان در علم اصول است، یکی از نوآوری های وی در زمینه فقه، ارائه تفسیرهای جدید از مفاهیم سنتی فقهی بود. او به بررسی موضوع هایی چون حق الطاعة پرداخت.
نظریه حق الطاعة در مقابل قبح عقاب بلابیان، نظریه ای است اصولی که با نام شهید صدر، توأم گشته است. گرچه در محافل علمی حوزه شنیده می شود بزرگانی نظیر مرحوم آیت الله سید محمد محقق داماد، قبلاً این نظریه را پذیرفته و بدان ملتزم شده اند، ولی در هر حال تبیین دقیق این نظریه و دفاع تمام از آن در مقابل نظریه مخالف یعنی «قبح عقاب بلابیان»، از برکات و آثار شهید صدر است. شهید صدر، هم در «حلقات الاصول» و هم در بحث های عالی خارج اصول که در تقریراتشان منعکس شده است، این نظریه را مطرح نموده و به خوبی بیان کرده اند. تعدادی از شاگردان ایشان هم در تعمیق این بحث کوشیده اند.
آیت الله صدر همین طور بر اهمیت اصول فقه و روش های استنباط تاکید داشت و به دنبال ارائه روش های جدیدی برای استنباط احکام شرعی بود. او معتقد بود که باید از روش های علمی و منطقی برای فهم بهتر متون دینی بهره برد و این رویکرد به طلاب این امکان را می دهد تا به چالش های جدید با نگاهی نو پاسخ دهند.
تأثیرات فرهنگی و اجتماعی
آیت الله صدر با ارائه روش های نوین پژوهشی، به جوانان کمک کرد تا به درک عمیق تری از مسایل اسلامی و اجتماعی برسند. آثار او خصوصاً در بین طلاب و دانشجویان، تاثیر گذار بوده و به شکل دهی تفکر انتقادی و نوگرایی در میان جوانان کمک کرده است. آیت الله صدر با تحلیل های خود در زمینه های سیاسی و اجتماعی، به بیداری اسلامی و آگاهی بخشی به مسلمانان کمک کرد. او با تاکید بر حقوق بشر و عدالت اجتماعی، به مسلمانان یادآوری کرد که باید در مقابل ظلم و فساد ایستادگی کنند و برای تحقق اهداف اسلامی تلاش کنند
تأسیس مدرسه علوم اسلامی
گام دیگری که در جهت ایجاد تغییر در شرایط حوزه برداشته شد، تلاش فراوان شهید صدر برای تأسیس مدرسه علوم اسلامی بود که آیت الله سید حکیم به آن اشراف و نظارت داشت. این مدرسه نخستین تلاش جدی به منظور سامان دهی وضعیت درسی حوزه و اولین گام به طرف شیوه «مرحله بندی دروس حوزوی» به شمار می رفت. در هر حال نه جماعة العلماء و نه مدرسه علوم اسلامی (الدوره) هیچ کدام در مقابل مخالفت های شدید گروه هایی که این نوع نوآوری را دوست نداشتند، دوام نیاوردند. شاید نامه هایی که شهید صدر به سید محمدباقر حکیم نوشته به خوبی نشان بدهد که شهید صدر تا چه حد از دست این افراد و امثال آنها رنج کشید. گفتنی است که شهید صدر در این دوره یکی از آثار اعجاب انگیز فکری خود یعنی کتاب «فلسفتنا» را به رشته تحریر درآورد. شهید صدر در این کتاب به با اهمیت ترین نیازهای فکری جهان اسلام پاسخ داده و با اندیشه الحادی مارکسیسم مبارزه کرده است؛ اندیشه ای که آن زمان بر بلوک شرق سلطه پیدا کرده بود. اینها مهم ترین فعالیتهایی بود که شهید صدر برمبنای طرح همه‌جانبه اش در مرحله پیش از برعهده گرفتن مرجعیت، انجام داد.
این فعالیتها و نوآوری ها، همیشه در تاریخ تفکر اسلامی و شیعه به یادگار خواهد ماند و الهام بخش نسل های آینده خواهد بود. شهید آیت الله صدر بعنوان یک نماد از اندیشه و عمل اسلامی، همیشه در یادها و دل ها جای خواهد داشت.
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان عطرحرم در مورد این مطلب