رسم و رسوم حاجت خواهی از حضرت زهرا(س) و دفع چشم زخم در فرهنگ عامه ایرانیان
عطر حرم: ولادت حضرت فاطمه (س) در ایران به عنوان روز زن و روز مادر در تقویم نامگذاری شده است. اما این تنها اتفاق مهمی نیست که بواسطه ایشان موجب ایجاد یک مناسبت و فرهنگ خاص شده است. بخش مهمی از فرهنگ عامه مردم ایران تحت تأثیر حضرت فاطمه (س) شکل گرفته است و این امر باعث شده است تا آداب و رسومی خاص برای ولادت یا شهادت ایشان در بین افراد، خصوصاً زنان فراگیر شود و یا برای حاجت گرفتن به صورت و شمایل خاصی به ایشان توسل جویند.
به گزارش عطر حرم به نقل از ایسنا، یکی از مناسک در رابطه با حضرت فاطمه (س) که در فرهنگ عامه مردم رسوخ کرده است، انداختن سفره های نذری است. مناسک گستردن سفره و چیدش خوراک های مخصوص در آن، در فرهنگ ایران پیشینه بسیار طولانی دارد و به دوران زندگی ایرانیان قبل از دوره اسلامی بازمی گردد. در دوره اسلامی هم از گذشته های دور در بین شیعیان مراسم انداختن سفره های نذری به نام تعدادی از ائمه و معصومین بمنظور حاجت روایی معمول بوده است. تعدادی از این سفره های نذری به نام «سفره حضرت فاطمه» یا «حضرت زهرا» و یا «دیگچه حضرت زهرا» معروف اند. مراسم این سفره های نذری به جامعه زنان اختصاص دارد و در محافل زنانه راه اندازی. صاحبان سفره با گستردن سفره و چیدن برخی خوراک های نذری روی آن و گفتن قصه و خواندن روضه و دعا بر سر سفره، حضرت فاطمه (س) را واسطه برآورده کردن حاجات خود می کنند.
در فرهنگ عامه افراد این باور شکل گرفته است که در صورت قبول شدن نذرشان حضرت فاطمه (س) با گذاشتن نشانه ای از خود بر روی یکی از خوراک های مخصوص، مانند حلوا، آش یا سمنو، حضورش در ضیافت و ادای نذر آنها را اعلام می کند.
پختن سمنوی نذری به نام حضرت فاطمه (س) نیز یکی دیگر از مراسم مخصوص جامعه زنان است که آدابی خاص و پرشور دارد. در مراسم سمنوپزان به جز صاحب نذر، گروهی از زنان که نذر یا قصد تبرک جویی دارند با صاحب نذر در آماده کردن و پختن سمنو مشارکت می کنند. پختن سمنو مراحلی دارد که از سبزکردن گندم، خردکردن ساقه های جوانه زده نورسته آن، کوبیدن و گرفتن شیره جوانه های سبز تا مراسم پختن و به عمل آوردن آنرا در بر می گیرد. بانوانی که نذر دارند، به طور معمول در نذری های خود از خلال مغز پسته و بادام گرفته تا چیزهای دیگر را در دیگ سمنو روی آتش می ریزند و هریک به نیت حاجتی که دارند، سمنو را هم می زنند.
حاجت خواهی بواسطه پختن خوراکی هایی به نیت حضرت زهرا (س)
توسل به حضرت زهرا (س) برای حاجت خواهی به جز انداختن سفره نیز امری مرسوم می باشد. گاهی بجای انداختن سفره؛ آش، حلوا یا کاچی می پزند. مردم سیرجان هنگامی که معالجه مرض طولانی شود، یکی از کارهایی که می کنند پختن «آش فاطمه» یا «آش هفت جنس» است. برای این کار مقداری از مواد لازم آنرا از ۷ زن به نام فاطمه می گیرند و معتقدند هرکس از این آش بخورد، سلامتش را باز می یابد و اطرافیان او نیز بیمار نمی شوند.
در بعضی مناطق برای نجات زندانی بی گناه نیز حلوای حضرت فاطمه(س) می پزند. این حلوا را در ۳ جمعه متوالی می پزند، با این امید که در جمعه نخست، زندانی از بند رها شود. در ظهر جمعه، نخست دو رکعت نماز جماعت و توسل به حضرت فاطمه (س) به جا می آورند و سپس ۱۰۰ صلوات می فرستند و آغاز به پختن حلوا می کنند. ضمن پخت و هم زدن حلوا نیز سوره اخلاص را می خوانند. بعد از آماده شدن حلوا، یک قرص نان را به ۴۱ قطعه تقسیم می کنند و روی تکه های نان کمی حلوا می گذارند و برای هر لقمه یک دفعه همان سوره را می خوانند. هنگام شب، این ۴۱ قطعه را در مسجد میان مردم تقسیم می کنند.
گاه نیز برای انجام کاری یا دوری جستن از آن به نام حضرت فاطمه (س) تفأل می زدند. در سیرجان، فال حضرت فاطمه (س) به این صورت است که با دست راست از انگشت وسط دست چپ به طرف پشت آرنج وجب می کردند و یک دور که تمام می شد، باردیگر برعکس، با وجب کردن به همان انگشت می رسیدند. اگر سر انگشت کوچک دست راست به سر انگشت وسط دست چپ می رسید، فالْ خوب و در غیر این صورت بد بود.
در گذشته در بعضی مناطق، اگر زنی دیر زایمان می کرد، دختری به نام فاطمه به پشت بام می رفت و ۷ عدد گردو را از روزنه نورگیر سقف به پایین می انداخت. در خور و بیابانک برای این کار، ۴ زن به نام فاطمه در کنار زائو می نشستند.
وقتی تعزیه ها از حضرت فاطمه (س) می گویند
تعزیه خوانی به بهانه حضرت زهرا (س) کار دیگری است که وارد فرهنگ عامه مردم شده است. روایـات تاریخی ـ دینی درباره ی تولد و ازدواج حضرت فاطمه (س) و رویدادهای دیگر زندگی او سبب شد تا تعزیه نویسان درباره ی ایشان، سبک و شیوه زندگی، منش و رفتار و اخلاق و شهامت و جسارت ایشان بنویسند. البته ذکر این نکته لازم است که بیشتر تعزیه هایی که حضرت فاطمه (س) در آنها نقش ایفا می کند، خصوصاً تعزیه «عروسی رفتن حضرت فاطمه(س)» جنبه شاد دارند و چون داستان هایی از زندگی معمول این بانو را نقل می کنند، در آنها کمتر زمینه غم انگیز مانند تعزیه های شهادت و مصائب ائمه یا تعزیه وفات حضرت دیده می شود. تعزیه «نزول زهره یا ستاره» یا «عروسی حضرت فاطمه زهرا (س)»، در شرح بستن عقد ازدواج فاطمه (س) با حضرت علی (ع)، تعزیه «واقعه غصب باغ فدک» و... همچون این تغزیه ها است.
چشم حسود چگونه درمی افتد؟!
یکی از باورهای رایج در خیلی از جوامع همچون ایران، کارهایی برای دفع چشم زخم است. کاری که در بعضی نقاط با توسل به حضرت زهرا (س) انجام می دهند به عنوان مثال در گذشته در خور و بیابانک (شهری از استان اصفهان) زنی با روی پوشیده، کاسه ای به دست می گیرد و از ۷ خانه که فردی به نام فاطمه درآن زندگی کند، مقداری آرد تهیه می کند. این آرد را که «آردِ فاطمه» می نامند، با روغن مَنداب خمیر می کنند و سپس خمیر را بصورت گلوله هایی درمی آورند و در آتش می اندازند. با انداختن هر گلوله، نام یکی از اشخاصی را که به گمان آنها شورچشم است، بر زبان می آورند؛ هر گلوله ای که در آتش با صدا بترکد می گویند: «چشم حسود درافتاده است».
احترام به گیاهان و میوه های آنها از گذشته های دور در بین جوامع مختلف رایج بوده است. این احترام گاه به تقدیس برخی درختان نیز می انجامید؛ بطور مثال در بعضی مناطق مازندران بر این باور هستند که چون حضرت فاطمه (س) بعد از درگذشت پیامبر (ص)، زیر درخت سپیدار نوحه خواند و زاری کرد، برگ های این درخت همیشه درحال ریزش است. مردم برزُک کاشان نیز عقیده دارند چون حضرت فاطمه (س) به درخت سنجد تکیه کرده است، این درخت نیز به احترام آن حضرت کج می روید. مردم ایزدخواست فارس براین باورند که میوه سنجد نُقل حضرت فاطمه (س) بوده است به این علت برای تبرک در خوانچه مراسم عقد و سفره نوروزی سنجد می گذارند. از طرف دیگر در فرهنگ مردم ایران این باور وجود دارد که انار میوه ای بهشتی است. در بین مردم برخی مناطق همچون میبد یزد این باور وجود دارد که حضرت فاطمه (س) به انار علاقه ویژه ای داشته است، قصه ای رایج که باور به بهشتی بودن انار را توجیه می کند.
پی نوشت: در بخشهایی از این گزارش از اطلاعات مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی استفاده شده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب