فاصله طبقاتی و افزایش مشکلات معیشتی باعث دلسردی جامعه نسبت به همدلی و مواسات می شود
عطر حرم: به گزارش عطر حرم، نابرابری های اقتصادی، فاصله طبقاتی، افزایش مشکلات معیشتی، و عدم توزیع عادلانه امکانات و منابع ملی یکی دیگر از موانع تحقق مواسات است، چون که معیشت و حیات اقتصادی دشوار باعث دلسردی جامعه می شود.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، محمدمهدی جهان پرور پژوهشگر اندیشکده حکمرانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و عضو کمیسیون سیاسی جمعیت دفاع از ملت فلسطین در یادداشتی اختصاصی که در اختیار خبرنگار مهر قرار داده است به مواسات؛ الگویی عملی در بهبود حیات معنوی جوامع انسانی پرداخته است که در ادامه می خوانیم:
از آرمان های بزرگ دین مبین اسلام و انقلاب اسلامی، ساختن جامعه ای مبتنی بر عدالت، وفاق و همدلی و مشارکت عمومی است. دراین میان، مفهوم اجتماعی و تمدن ساز "مواسات"، با تاکید بر آموزه های قرآنی و سنت ائمه معصومین علیهم السلام، ابزار قدرتمندی برای تقویت فضائل اخلاقی و حذف رذائل اخلاقی به منظور ایجاد وحدت و عدالت اجتماعی به حساب می آید. در واقع مواسات بعنوان اصول بنیادین نظام اخلاقی و اجتماعی اسلام، جلوه ای از عدالت اجتماعی و همبستگی انسانی و به تعبیر رهبر معظم انقلاب رکن مهم جامعه پردازی است که با سهیم ساختن نیازمندان چه در داخل و یا خارج از مرزها در بهره گیری از امکانات زندگی و هم رعایت عدالت در برخورد با آنان، در بطن خود، همدلی، ایثار، گذشت و مشارکت اجتماعی را جای داده است و نقشی بی بدیل در تحقق این اهداف دارد. این خصوصیت اخلاقی در معنای عمیق خود که به معنای تقسیم شادی ها و سختی ها با دیگران فارغ از تفاوت های فرهنگی، قومی، نژادی، دینی و مذهبی، و ایثار از داشته ها برای رفع حاجات دیگران است، از تعالیم قرآن کریم و سنت نبوی سرچشمه می گیرد، که نه تنها در مناسبات فردی، بلکه در ساختار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه اسلامی جایگاهی بنیادین دارد و جمهوری اسلامی ایران، با الهام از آرمان های انقلاب اسلامی و هدایت های حضرت آیت الله خامنه ای، کوشیده است تا این فرهنگ غنی را در بطن جامعه خویش نهادینه سازد.
این تلاش ها، چه در شرایط بحرانی و چه در زندگی روزمره، تجلیاتی از همدلی و وحدت را به خوبی به معرض نمایش گذاشته و به یکی از نقاط قوت نظام جمهوری اسلامی تبدیل گشته است. ازاین رو مقام معظم رهبری، بعنوان راهبر و سکاندار جامعه، همواره بر تقویت این فرهنگ تاکید داشته و دارند، و مواسات را نه تنها یک فضیلت اخلاقی، بلکه یک راهبرد عملی برای رفع نابرابری ها، افزایش همبستگی اجتماعی، و کاهش تنش های اقتصادی و اجتماعی منجر به جامعه مهدوی می دانند. تاکید ایشان بر "رزمایش مواسات و کمک مومنانه" در دوران همه گیری کرونا، پویش همدلانه کمک به ملت مظلوم غزه و لبنان و دیگر موارد، نمونه ای از این نگاه جامع است که نشان دهنده اهمیت ویژه این ارزش الهی در نگاه رهبری است.
لذا با آغاز انقلاب اسلامی، فرهنگ مواسات بعنوان یکی از ابزارهای اصلی قدرتمند برای تحقق عدالت اجتماعی، مبارزه با فقر و ترمیم شکاف طبقاتی، رعایت انصاف، تقویت الفت و مهربانی، اتحاد ملی و انسجام اجتماعی مطرح بوده است. چنین فرهنگی در شرایط بحران، مانند دوران جنگ تحمیلی هشت ساله، حوادث طبیعی و شیوع بیماری کرونا به افزایش مشارکت عمومی، تقویت سرمایه های اجتماعی و روحیه نوع دوستی پرداخته است. در عین حال، فرهنگ مواسات در کشور، نه تنها بعنوان یک ارزش دینی و اخلاقی مطرح است، بلکه به بخشی از هویت ملی و اجتماعی ایرانی ها تبدیل گشته است که با تاکید بر ارزش هایی همچون تقوا، ایثار، گذشت و همدلی که نمونه آنرا در دوران پیامبر اکرم (ص) و مواسات انصار نسبت به مهاجرین در مدینه خوانده و شنیده ایم، توانسته است الگویی عملی برای مواجهه با چالش های اجتماعی و اقتصادی فراهم آورد. بنابراین در این نوشتار، با رویکرد تحلیلی و بهره گیری از آیات و روایات و تبیین فضائل اخلاقی این ارزش دینی، به بررسی جلوه های فرهنگ مواسات پرداخته شده است و تلاش گردیده تا نقش این خصوصیت مهم اخلاقی مورد واکاوی قرار گیرد و با نگاهی جامع و نظام مند، چشم انداز آینده ای مبتنی بر تقویت این فرهنگ غنی ترسیم گردد.
مفاهیم و مبانی دینی مواسات در دین مبین اسلام
مواسات ریشه در آموزه های دینی دارد و باآنکه اصل واژه مواسات در قرآن کریم به کار نرفته است، اما در روایات و منابع دینی، فراوان مورد استفاده قرار گرفته، و هماهنگ با معنای لغوی آن به معنای "حزن و اندوه بر دردها و درمان و علاج دردهای" همنوعان به کار رفته است. همینطور مواسات بعنوان یکی از شاخه های عدالت اجتماعی، در قرآن کریم با مضامینی چون تعاون، احسان، ایثار و انفاق معرفی شده است، که نمونه های آن در آیات ۲ سوره مائده: » وَتَعاوَنوا عَلَی البِرِّ وَالتَّقوی وَلا تَعاوَنوا عَلَی الإثمِ وَالعُدوان … «که بر ضرورت همکاری و همیاری در امور خیر و پرهیز از خودخواهی و ظلم که جوهره فرهنگ مواسات است اشاره می کند؛ آیه ۹۲ سوره آل عمران: » لَن تَنالُوا البِرَّ حَتّی تُنفِقوا مِمّا تُحِبّونَ… «که مواسات را فراتر از انفاق عادی معرفی می کند و ایثار از محبوب ترین دارایی ها را شرط رسیدن به کمال اخلاقی می داند؛ و هم آیه ۹ سوره حشر: » وَیُؤثِرونَ عَلی أَنفُسِهِم وَلَو کانَ بِهِم خَصاصَةٌ… «که ایثار را بعنوان عالی ترین سطح مواسات و نمونه ای از کمال انسانیت ستوده، گواه این مدعاست. همینطور مواسات در سنت پیامبر (ص) و خاندان علیهم السلام دارای نمونه هایی عملی است، چنانکه پیامبر اکرم (ص)، در حدیثی معروف فرموده اند: » المُؤمِنُ لِلمُؤمِنِ کَالبُنیانِ یَشُدُّ بَعضُهُ بَعضاً… «یعنی مؤمنان را همچون اجزای یک بنا معرفی می کند که همگی در حمایت و تقویت یکدیگر نقش دارند. امیرالمومنین علی (ع) نیز، در نهج البلاغه بارها بر ضرورت مواسات و پشتیبانی از مستضعفین تاکید کرده اند. چنانکه در نامه ۵۳ به مالک اشتر، می فرمایند: » اللهَ اللهَ فِی الطَّبَقَةِ السُّفْلَی مِنَ الَّذِینَ لا حِیلَةَ لَهُمْ، مِنَ الْمَسَاکِینِ وَالْمُحْتَاجِینَ… «به عبارتی آن حضرت در این فرمان، بر توجه خاص به نیازمندان و اقشار ضعیف جامعه تاکید داشته اند.
مواسات در اندیشه و رهنمودهای آیت الله خامنه ای
مقام معظم رهبری، مواسات و از خودگذشتگی را از آرمان های اصلی انقلاب و بخشی از سبک زندگی اسلامی معرفی می کنند که می بایست نه در شعار بلکه در عمل در تمامی ابعاد زندگی و رفتار اجتماعی مسلمانان نمایان باشد، و این فرهنگ را نه تنها یک ارزش فردی، بلکه راهبردی برای رفع نابرابری ها، تقویت روحیه برادری و کمک به دیگران برای تحقق عدالت اجتماعی و عبور از بحران ها دانسته اند که اجرای آن نیازمند مسئولیت پذیری و عزم و اراده ای جدی است. از اینرو همواره بر ضرورت تقویت فرهنگ مواسات بعنوان یکی از ارکان جامعه اسلامی و وظیفه ای اخلاقی و دینی تاکید داشته اند، چون که این مفهوم اجتماعی پایه های تقویت همبستگی را مستحکم و حل مشکلات جامعه را آسان می کند. یکی از مصادیق برجسته در شرایط سخت، سفارش های رهبری و تشویق به مواسات در زمان همه گیری کرونا بود. در واقع ایشان رزمایش مواسات و کمک مومنانه را الگو و حرکتی ماندگار و الهام بخش برای جامعه می دانند که نشان داده است چطور می توان با روحیه همدلی و تعاون مشکلات کشور را کم کرد.
جلوه های فرهنگ مواسات
همدلی و کمک رسانی در شرایط سخت در سطح ملی و بین المللی از جلوه های مواسات بعنوان یک فرهنگ برجسته است که در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی و غیره نمایان است. رزمایش کمک های مومنانه، تشکیل گروههای جهادی و پویش ایران همدل در زمان بروز رخدادهایی همچون جنگ، بیماری و بلایای طبیعی و پشتیبانی از کشورهای مظلوم جهان، نمونه هایی است که با هدایت و رهنمودهای رهبری و حرکت جمعی گسترده، برای عرضه خدمات به نیازمندان طراحی و سازماندهی شده است. توزیع گسترده بسته های معیشتی میان اقشار صدمه پذیر جامعه، تأسیس و گسترش صندوق های قرض الحسنه، موقوفات و نذورات و دیگر اقدامات خیرانه مالی خداپسندانه به منظور رفع مشکلات نیازمندان، نمونه هایی از تحقق جلوه های مواسات در جهت تقویت وحدت و همبستگی اجتماعی است که در چارچوب کمک های مردمی و مشارکت نهادهای دولتی و غیردولتی، جلوه گر می شود. همینطور همبستگی بین اقشار مختلف جامعه با پشتیبانی از خانواده های نیازمند، تشویق و ترغیب جوانان به ازدواج آسان و مساعدت در تأمین جهیزیه، مسکن، ایجاد اشتغال و ترویج فرهنگ وقف و غیره، مصداق دیگری از مواسات در زمینه اجتماعی است یکی دیگر از جلوه های مواسات طراحی، ساخت و برگزاری برنامه های متنوع و مختلف فرهنگی، هنری و رسانه ای توسط مسئولین امر و ترویج و تبلیغ ارزشهای اخلاقی مثل وفاق و همدلی و بخشش و ایثار و فداکاری است. از دیگر جلوه های مواسات آموزش است که با نهادینه سازی این خصوصیت اخلاقی و گنجاندن مفاهیمی همچون احسان، تعاون، وفاق، کمک به دیگران، عدالت اجتماعی و مواردی از این دست، در کتابهای درسی دانش آموزان و دانشجویان و آموزش آن به جوانان و نوجوانان، نسل جدید را با ارزش های اخلاقی و اجتماعی آشنا می سازد.
چالش ها و موانع گسترش فرهنگ مواسات
مواسات بعنوان یکی از مهم ترین ارزشهای اخلاقی و اجتماعی با چالشها و موانعی روبه روست که از این میان میتوان به ضعف فرهنگی و اجتماعی همچون رشد فردگرایی، خودمحوری و مصرف گرایی؛ ضعف اخلاق عمومی؛ و تفاوت های طبقاتی در بعضی اقشار جامعه اشاره نمود که گاه باعث بی اعتمادی و کاهش همدلی شده و مانعی برای نهادینه سازی فرهنگ مواسات به حساب می آید. همینطور نابرابری های اقتصادی، فاصله طبقاتی، افزایش مشکلات معیشتی، و عدم توزیع عادلانه امکانات و منابع ملی یکی دیگر از موانع تحقق مواسات است، چون که معیشت و حیات اقتصادی دشوار باعث دلسردی جامعه نسبت به این وظیفه دینی می شود. فقدان سازوکارهای مؤثر و عدم هماهنگی لازم میان دستگاههای دولتی و غیردولتی برای سازمان دهی فعالیتهای خیرخواهانه، عدم شفافیت عملکرد مؤسسات خیریه و تناقض در گفتار و کردار بعضی از مدیران و مسئولین در سبک زندگی هم از دیگر چالش هایی است که باعث کاهش اعتماد عمومی و اثربخشی حرکت های مواسات محور شده است. همینطور بی عدالتی آموزشی، آموزش ناکافی و عدم فرهنگ سازی در اهمیت مواسات که از سنین پایین می بایست آغاز گردد و هم نبود الگوهای مناسب و موفق در زمینه مواسات هم باعث ضعف در نهادینه سازی این ارزش اجتماعی و کاهش انگیزه و مشارکت عمومی گردیده است.
راهکارهای تقویت مواسات
آموزش همگانی و فرهنگ سازی یکی از مهم ترین راهکارهایی است که ترویج مفاهیم مواسات را از راه مراکز و مؤسسات آموزشی و رسانه ها ضروری می سازد. اجرای سیاست های عدالت محور اقتصادی با توزیع عادلانه منابع و با هدف کاهش فقر و شکاف طبقاتی هم می تواند بستری مناسب برای توسعه مواسات فراهم آورد. تقویت و گسترش نهادهای خیریه و مردمی، استفاده از فناوری به منظور تسهیل مشارکت مردمی در فعالیتهای خیرخواهانه، شفاف سازی و تقویت حس تعهد و مسئولیت اجتماعی در فعالیتهای خیریه هم یکی دیگر از راههای جلب اعتماد عمومی و تقویت مشارکت مردمی در امر مواسات است. همینطور الگوسازی عملی با معرفی شخصیت های برجسته تاریخ از صدر اسلام تا کنون که نمونه ای از ایثار و مواسات بوده اند هم می تواند اثرات عمیقی بر فرهنگ جامعه ایرانی داشته باشد.
با توجه به آن چه بیان شد میتوان اظهار داشت که فرهنگ مواسات، بعنوان یکی از ارکان جامعه اسلامی، اصل بنیادین در آموزه های اسلامی و یکی از مظاهر جامعه دینی، جایگاهی رفیع در ساختار اجتماعی دارد. بررسی جلوه های این فرهنگ در ابعاد مختلف جامعه نشان داده است که ارزش هایی مانند ایثار، وفاق، همدلی، گذشت و کمک به نیازمندان، فارغ از مرزهای جغرافیایی چه به شکل مالی و یا جانی تا حدی به تحقق اهداف اخلاقی و اجتماعی اسلام کمک کرده و توانسته است دستاوردهای مهمی از قبیل وحدت و همبستگی، عدالت و تقویت ارزشهای اخلاقی را به ارمغان آورد. چنانکه اقدامات گسترده در دوران هشت سال دفاع مقدس، حوادث طبیعی نظیر سیل و زلزله، انتشار کرونا و غیره در پشتیبانی از نیازمندان و در چارچوب احسان و کمک های مردمی و گروههای خودجوش جهادی، به کاهش مشکلات، جلب اعتماد و مشارکت عمومی، ایجاد روح امید و خودباوری، گذشت و ایثار، وحدت و انسجام اجتماعی و تقویت روحیه برادری و نوع دوستی منجر گردید و مردم را بعنوان اعضای یک خانواده بزرگ گرد هم آورد و احساس مسئولیت اجتماعی را بیشتر از پیش در بین اقشار مختلف جامعه تقویت کرد. در واقع این جلوه های همدلانه، یادآور آموزه های دینی و تاریخی ماست و می تواند الگویی مناسب برای جهانیان باشد.
بنابراین، ضروری است در افق پیش رو، با استفاده مناسب از ظرفیتهای فرهنگ مواسات به برخی راهکار ها از جمله، فرهنگ سازی گسترده، تعلیم و نهادینه سازی ارزشهای اخلاقی و اجتماعی از راه نظام آموزشی، رسانه و برنامه های فرهنگی بعنوان پایه ای ترین گام؛ اجرای عدالت اقتصادی با هدف کاهش شکاف طبقاتی و عرضه حمایت های اقتصادی عادلانه به منظور مشارکت عمومی گسترده؛ تقویت نهادهای مردمی با گسترش فعالیتهای خیریه و شفافیت و بهبود روش های مدیریتی این نهادها در جهت جلب و افزایش رضایت و اعتماد عمومی؛ و هم تشویق به مشارکت با استفاده از الگوهای موفق تاریخ اسلام و انقلاب اسلامی و دیگر موارد برای ترویج همدلی و ایثار توجه گردد. بدون شک با اتخاذ تدابیر و سیاستهای بشردوستانه، مواسات نه تنها می تواند الگویی عملی به منظور زندگی فردی و اجتماعی ایرانی ها باشد و مشکلات داخلی کشور را کم کند، بلکه می تواند مدلی الهام بخش و پیشنهادی عملی و مناسب در چارچوب پویشی همدلانه برای امت اسلامی و دیگر جوامع انسانی باشد، و جمهوری اسلامی، با الهام از همین آموزه های دینی و برخورداری از رهنمودهای مقام معظم رهبری است که توانسته است جلوه های برجسته ای از این وظیفه دینی را چه در داخل کشور و چه در برابر دیگر ملت های مظلوم جهان بخصوص رزمندگان جبهه مقاومت و ملت های مظلوم فلسطین و لبنان به نمایش بگذارد که هم اکنون با بی عملی جامعه جهانی و بحران انسانی مواجه می باشد. در واقع این فرهنگ درخشان، تنها در سایه همدلی، خرد جمعی، اتحاد و همبستگی، مسئولیت پذیری و تعهد به ارزش های اسلامی است که می تواند به نقطه کمال خویش برسد و تحقق بخش تمدن نوین اسلامی که حضرت آیت الله خامنه ای در بیانیه گام دوم انقلاب بعنوان چشم انداز نهایی ترسیم کرده اند، باشد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب