مرور خاطرات سید محمد صدر، ۱
چادر سمبل انقلاب و روشنفکری در دانشگاه عصر پهلوی
عطر حرم: سالهای 1356 تا 57 نه فقط شاهد زنان و دختران باحجاب اسلامی در تظاهرات خیابانی بودیم. بلکه بی حجاب ها چادر به سر در تظاهرات شرکت می کردند و پس از پایان تظاهرات چادرشان را کنار می گذاشتند.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ صادق وفایی: کتاب «انقلاب و دیپلماسی در خاطرات سید محمد صدر» نوشته محمد قبادی یکی از آثار تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی است که دهه های قبل از انقلاب و یک دهه بعد از انقلاب را پوشش می دهد. بازه زمانی خاطرات صدر در این کتاب از تولد در ۱۲ مرداد ۱۳۳۰ در قم شروع شده و تا ۱۳۶۴ و خروج وی از وزارت امور خارجه را پوشش می دهد.
مهاجرت سیدرضا صدر پدر راوی کتاب از قم به تهران، موجب شد او دوسال آخر دبیرستان را در دبیرستان علوی تهران بخواند و سپس با شرکت در کنکور، وارد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران شود. صدر درباره ی زندگی در قم و دوران کودکی خود می گوید، پدرش وضعیت اقتصادی مناسبی نداشته و وقتی به تهران مهاجرت کرد، این وضعیت کمی بهتر شد. درآمد آیت الله صدر از حق التالیف کتاب هایش تامین می شد و وجوهات شرعی دریافت نمی کرد. محمد صدر می گوید نزدیک منزلشان در قم چندمغازه بودند که از آنها نسیه می گرفته اند و پدرش در یکی از بازه های زمانی نسیه گرفتن، برای ۱۱ ماه پولی نداشت حساب نانوایی را صاف کند.
سیدمحمدصدر درباره ی تمایل یا عدم تمایل برادرانش به روحانی شدن و طبلگی، این جمله را در خاطراتش دارد که «ما تمایل نشان نمی دادیم روحانی شویم چون فقر خیلی وحشتناک بود.»
* آیت الله رضا صدر؛ شاگردی امام و کتاب «زن و آزادی»
یکی از اتفاقات مهم در زندگی آیت الله سیدرضا صدر که در حاشیه مهاجرتش به تهران رخ داد، بسته شدن تدریس فلسفه اش بود که در پی آن، امام خمینی (ره) به او پیام داد: «می ترسم اگر شما تدریس فلسفه را کنار بگذارید اصلاً این علم در عرصه علمیه قم از بین برود.» نکته جالب هم درباره ی رابطه علمی امام خمینی (ره) و آیت الله صدر این است که از نظر فقهی شاگرد اما م خمینی شمرده نمی شود اما در فلسفه جز شاگردان طراز اول امام (ره) و رابطه شان به تعبیر محمد صدر فراتر از استاد و شاگردی بوده است.
آیت الله صدر کتابی با عنوان «زن و آزادی» نوشت که موجب انتقاد حوزه علمیه از او شد. سیدمحمد صدر درباره ی این کتاب در خاطراتش این توضیح را دارد که «می گفتند کتابی روشنفکرانه است و ایشان نباید چنین کتابی می نوشتند. پدر در این کتاب وضعیت زن در دوره پهلوی را بررسی نموده است.»
«بینوایان» اثر ویکتور هوگو ازجمله آثاری است که آیت الله سیدرضا صدر مطالعه می کرده و جلال آل احمد هم از دوستان نزدیک او بوده است. آیت الله صدر اعتقاد داشت سینما، مثل کتاب است. هر دو می توانند بد و مخرب باشند و می توانند خوب و روشنگر هم باشند.
* وقتی نه فقط داروسازی که کل ایران دست صهیونیست ها بود
یکی از خاطرات سیدمحمد صدر از تحصیل در دبیرستان علوی مربوط به آخرین جلسه درس در کلاس ششم طبیعی است که رضا روزبه از مؤسسان و بزرگان مدرسه یاد شده، با حضور سر کلاس درس، به شاگردانی چون صدر اظهار داشت: «توصیه می کنم همه شما در دانشگاه رشته داروسازی را انتخاب کنید. داروساز مسلمان و متدین کم داریم و بدین جهت متأسفانه باید بگویم داروسازی کشور در دست یهودی هاست.»
صدر ضمن روایت این خاطره، می گوید به مرور زمان متوجه شده «نه تنها داروسازی کشور در دست صهیونیست هاست بلکه کل کشور در دستان آنها اسیر است.» صدر ضمن روایت این خاطره، می گوید به مرور زمان متوجه شده «نه تنها داروسازی کشور در دست صهیونیست هاست بلکه کل کشور در دستان آنها اسیر است.»
راوی کتاب «انقلاب و دیپلماسی» می گوید سال ۱۳۴۹ همراه با دکتر فریدون سیامک نژاد و دکتر محمدعلی شاهرودی وارد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران شد و نکته مهمی که از آن مقطع خاطراتش استخراج می شود، این است که «تعداد دانشجویان یهودی در دانشکده داروسازی بیش از دیگر دانشکده ها بود.»
فرزند آیت الله سیدرضا صدر از سال اول ورودش به دانشگاه، در مدرسه ای در آخر خیابان تهران پارس شیمی تدریس می کرد و با این کار، مخارج خودرا تامین می کرد.
* دانشکده فنی پیشرو اعتراضات بود و دانشکده هنرهای زیبا بدترین جو را داشت
صدر می گوید در سالهای منتهی به انقلاب، دانشکده فنی دانشگاه تهران، در اعتصابات و اعتراضات پیشرو بود و دانشکده داروسازی هم یکی از اعضاء کوچک اعتصابات محسوب می شد. جالب اینکه دانشجویان دانشکده حقوق و علوم سیاسی که در آن سیاست و حقوق تدریس می شد، هیچ فعالیت سیاسی از خود نشان نداد و در اعتراضات حاضر نمی شدند.
این راوی سالهای انقلاب می گوید از دانشکده حقوق علوم سیاسی، غیرسیاسی تر دانشکده هنرهای زیبا بود و جوّی غیردینی داشت و روابط و مسائل غیرشرعی بصورت روشن و آشکار در آن رخ می داد. صدر می گوید دانشکده هنرهای زیبا از این نظر بدترین فضا را بین دانشکده های دیگر داشت.
* چادر سمبل روشنفکری و انقلابی گری بود
راوی کتاب «انقلاب و دیپلماسی» درباره ی موضوع حجاب در جامعه و دانشگاه های قبل از انقلاب، فرازهایی در خاطرات خود دارد که بد نیست بطور کامل نقل شوند. او می گوید:
این پدیده بااینکه در سالهای نخست دهه ۱۳۵۰ از دانشگاه آغاز شد اما در سالهای ۱۳۵۶ تا ۵۷ بروز و ظهور اجتماعی یافت و ما نه فقط شاهد زنان و دختران باحجاب اسلامی در تظاهرات خیابانی بودیم، بلکه بی حجاب ها که همچنان بی حجاب هستند وقتی به انقلاب می پیوستند بدون این که حتی یک نفر در تظاهرات به آنها بگوید خانم چادر سرت کن! چادر به سر در تظاهرات شرکت می کردند، حتی پس از پایان تظاهرات چادرشان را کنار می گذاشتند «بعد از کوشش های دکتر شریعتی، دختر مسلمان با حجاب، لباسش مانتو، شلوار و روسری و در ظاهر بسیار شیک و در باطن با مطالعه بود. از نظر علمی و فکری پیشرفته و دارای قدرت تحلیل و بررسی بود. در نتیجه در دانشگاه و بعد از مدتی در جامعه با قدرت ورود پیدا می کرد و این یکی از نتایج آن تلاش ها بود. این پدیده بااینکه در سالهای نخست دهه ۱۳۵۰ از دانشگاه آغاز شد اما در سالهای ۱۳۵۶ تا ۵۷ بروز و ظهور اجتماعی یافت و ما نه فقط شاهد زنان و دختران باحجاب اسلامی در تظاهرات خیابانی بودیم، بلکه بی حجاب ها که همچنان بی حجاب هستند وقتی به انقلاب می پیوستند بدون این که حتی یک نفر در تظاهرات به آنها بگوید خانم چادر سرت کن! چادر به سر در تظاهرات شرکت می کردند، حتی پس از پایان تظاهرات چادر شان را کنار می گذاشتند. و در این بین آن چه مهمست این که چادر (حجاب) در جامعه سمبل انقلاب شد و این در حالیست که این سمبل روشنفکری و انقلابی گری قبل تر با حجاب اسلامی در دانشگاه ها جا افتاده بود.» (صفحه ۸۵)
* کوهنوردی؛ ورزشی ویژه انقلابی ها
بسیاری از جوانان انقلابی، قبل از انقلاب به کوهنوردی می پرداختند. سیدمحمد صدر هم در خاطرات خود به این نکته اشاره دارد که در آن زمان، کوهنوردی را به عنوان ورزشی انقلابی می شناختند. تا قبل از سال ۱۳۵۴ هم بچه مسلمان ها با هم کوه می رفتند اما تغییر ایدئولوژی در سازمان مجاهدین خلق و جدایی مسلمانان از مارکسیست ها موجب بروز خلل در این ورزش انقلابی شد. بدین سان بعد از این تفکیک ایدئولوژی، گروههای کوهنوردی اسلامی در دانشکده های مختلف دانشگاه تهران شکل گرفتند.
* همکاری دانشجویان معاود با رژیم شاه
یکی از گروههای دانشجویی سالهای قبل از انقلاب، مربوط به دانشجویان معاود (ایرانیان مقیم عراق) بودند که توسط رژیم وقت عراق اخراج یا کوچانده شده بودند. صدر می گوید عجیب است که این دانشجویان با وجود نگاهی که نسبت به رژیم عراق داشتند، نسبت به شاه گرایش نشان می دادند و به این علت با کارهای دانشجویان انقلابی همراهی نمی کردند و حتی مخالفت هم می کردند. گاهی نیز در عمل با کارهای ضد پهلوی دانشجویان مقابله می کردند.
* توضیحی درباره ی گارد دانشگاه
یکی از سطور خاطرات سیدمحمد صدر به توضیحی درباره ی گارد دانشگاه در دوران پهلوی دوم اختصاص دارد. او می گوید نیروهای گارد دانشگاه با نگهبان های دانشگاه فرق داشتند. این نیروها مثل شهربانی لباس و تجهیزات داشتند که از این قرار بودند: باطوم، کلاه کاسکت و سپر.
سیدرضا صدر؛ مراسم بزرگداشت آیت الله سید رضا صدر؛ آذر ۱۴۰۲
* جلسات خارج از دانشگاه؛ پای سخنرانی های شریعتی و آقای خامنه ای
جلسات دانشجویی خارج از دانشگاه یکی از موضوعات خاطرات قبل از انقلاب و دوران مبارزه سیدمحمد صدر است. وی در این بخش از خاطراتش به نماز جماعت آیت الله موسوی اردبیلی در مسجد حضرت امیر (ع) در خیابان کارگر شمالی اشاره می کند. آیت الله موسوی اردبیلی در دهه های قبل از انقلاب، هم کانون توحید و هم مدرسه مفید را پایه گذاری و تأسیس کرد.
سخنرانی های دکتر علی شریعتی در حسینیه ارشاد، از دیگر جلسات خارج دانشگاه هستند که صدر در آنها شرکت می کرد و دوهفته یک دفعه تشکیل می شدند. او می گوید بطور مرتب در این جلسات شرکت می کرد و یک دفعه ناچار شد برای شنیدن سخنرانی، در جلوترین جای ممکن نسبت به جایگاه سخنرانی شریعتی، روی زمین بنشیند. صدر معتقد می باشد «پرورش افراد دانشگاهی مسلمان را باید از خدمات و بلکه بزرگ ترین خدمات شریعتی به انقلاب بدانیم.» او می گوید در زمانی که رژیم پهلوی مشغول سرکوب و قدرت نمایی بود، روحیه بچه مسلمان ها بسیار ضعیف شده بود که شریعتی در برون رفت از آن فضا تأثیر زیادی داشت. دیگر عامل برون رفت از موضع ضعف مسلمان های قبل از انقلاب، در بیان سیدمحمد صدر، برگزاری کلاس های فلسفه آیت الله صدر است.
روزهای یاد شده صدر، زمانی است که همراه داشتن کتابی از آثار شریعتی جرم محسوب شده و مجازات ۲ سال حبس را داشت. در همان روزها، همراه داشتن «نهج البلاغه» هم برای بچه مسلمان ها ۲ سال زندان داشت مسجد جامع نارمک هم از دیگر مراکز مذهبی مبارزه مقابل رژیم پهلوی بود که صدر از آنها خاطره دارد و می گوید «دکتر شریعتی سخنرانی معروف بعد از شهادت را سال ۱۳۵۰ در مسجد جامع نارمک ایراد کرد. یک شب هم آقای خامنه ای در سال ۱۳۵۱ در مسجد نارمک سخنرانی جامع و مفصلی انجام داد.»
روزهای یاد شده صدر، زمانی است که همراه داشتن کتابی از آثار شریعتی جرم محسوب شده و مجازات ۲ سال حبس را داشت. در همان روزها، همراه داشتن «نهج البلاغه» هم برای بچه مسلمان ها ۲ سال زندان داشت. * راه مجاهدین خلق از ابتدا اشتباه بود
سازمان مجاهدین خلق یکی از موضوعات و کلیدواژه هایی است که در بخش ابتدایی خاطرات سیدمحمد صدر بسامد زیادی دارند. وی در مقطعی با این سازمان ارتباط تشکیلاتی داشت اما به سبب دیدن رفتارهای ناشایست و انحرافات اعتقادی سران سازمان، از آن کناره گرفت. صدر معتقد می باشد اعضاء اولیه سازمان مجاهدین خلق هم که مسلمان های واقعی بودند، «از ابتدا اشتباه کردند منتهی خیانت نکردند.» او برای نخستین بار بواسطه محمدحسین اکبری با سازمان ارتباط برقرار کرد.
سیدمحمد صدر بهمن ماه ۱۳۵۱ دستگیر شد. قبل از آن، دو یا سه مرتبه به ساواک احضار شده و تعهد عدم فعالیت سیاسی داده بود. اما در نهایت زمستان ۵۱ دستگیر و از زندان قزل قلعه به کمیته مشترک ضدخرابکاری منتقل شد. در کمیته مشترک هم مورد بازجویی و شکنجه قرار گرفت و ۱۴ بهمن ۱۳۵۱ بدون برگزاری دادگاه و محاکمه، از زندان کمیته مشترک آزاد شد. راوی کتاب «انقلاب و دیپلماسی» خدمت سربازی خودرا خردادماه ۱۳۵۵ شروع و آذرماه ۱۳۵۶ تمام کرد. او بعد از دوره اولیه آموزشی، به داروخانه ارتش که هم اکنون به داروخانه ۲۹ فروردین مشهور است منتقل شد و دوره خدمت خودرا آن جا گذراند. صدر در شهریور ۱۳۵۷ باردیگر به ساواک احضار شد و مورد بازجویی قرار گرفت اما بعد از چندروز آزاد شد.
یکی از بزنگاه های زندگی محمدصدر دوراهی رفتن یا نرفتن به خانه تیمی است که بگفته خودش شکر خدا این اتفاق نیافتاد. چون او اصرار داشت تا مسائل فکری و ایدئوژیکی خودرا با سازمان مجاهدین خلق حل نکرده و پاسخ سوالاتش را نگیرد، وارد خانه تیمی نشود. نکته مهم این است که در آن دوران ورود به خانه تیمی به مفهوم وارد شدن به چرخه ای بود که بعد از چندماه به مرگ و کشته شدن می انجامید.
با پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان مجاهدین خلق ابتدا در دانشکده علوم دانشگاه تهران و سازمان چریک های فدایی خلق در دانشکده فنی مستقر شدند. مجاهدین خلق کمی بعد، محل وزارت تجاری را به عنوان ستاد خود درنظر گرفتند و بعد به یک ساختمان دیگر منتقل شدند. صدر قبل از پیروزی انقلاب و رسیدن به آن مقطع، ارتباط تشکیلاتی خود با سازمان را قطع کرده بود.
نکته مهمی که درباره ی مساله ربودن امام موسی صدر توسط قذافی و روایت سیدمحمد صدر از آن وجود دارد، این است که راوی در صفحه ۲۳۵ کتاب از لفظ «ربودن، زندانی و شکنجه کردن» درباره ی او استفاده و گذر کرده است. در فراز دیگری از همین کتاب نیز از لفظ «کشت» درباره ی سرنوشت نهایی امام موسی صدر بهره برده است آخرین نکته و حرف سیدمحمد صدر درباره ی مجاهدین خلق این است که از همان روز نخست انقلاب، دنبال مبارزه مسلحانه با جمهوری اسلامی ایران بودند و تصمیم به چنین کاری داشتند اما حدود دوسال طول کشید تا بطور رسمی در ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ مبارزه مسلحانه خودرا اعلام کنند.
* ساواک هم به انقلاب پیوست
سیدمحمد صدر در خاطراتش می گوید جایی گفته نشده که ساواک به انقلاب پیوست در صورتیکه بخش ضدجاسوسی ساواک، بعد از انقلاب همکاری کرد و تجربیاتش را در اختیار نظام اسلامی قرار داد. این بخش از ساواک، غیر از بخش داخلی (امنیت داخلی) است که مسئول دستگیری، بازجویی و شکنجه مبارزان عصر پهلوی بود.
* فقدان امام موسی صدر برای خیلی ها مهم نبود
همان طور که در آغاز مطلب اشاره شد، سیدمحمد صدر فرزند آیت الله سیدرضا صدر برادر امام موسی صدر است. بدین سبب امام موسی صدر عموی اوست. نکته مهمی که درباره ی مساله ربودن امام موسی صدر توسط قذافی و روایت سیدمحمد صدر از آن وجود دارد، این است که راوی در صفحه ۲۳۵ کتاب از لفظ «ربودن، زندانی و شکنجه کردن» درباره ی او استفاده و گذر کرده است. در فراز دیگری از همین کتاب نیز از لفظ «کشت» درباره ی سرنوشت نهایی امام موسی صدر بهره برده است.
امام موسی صدر به عنوان یکی از مهره های مهم انقلاب اسلامی و چهره مردمی عالمان شیعه، شهریورماه ۱۳۵۷ قبل از پیروزی انقلاب مفقود و ربوده شد. محمد صدر می گوید در بدنه دولت سرنوشت امام موسی صدر برای خیلی ها مهم نبود و خیلی ها می گفتند خیلی خوب شد که قذافی امام موسی را کشت. راوی کتاب «دیپلماسی و انقلاب» می گوید تنها دوره ای که جمهوری اسلامی ایران بصورت جدی کوشش کرد وضعیت امام موسی را مشخص نماید، مربوط به دولت اصلاحات است که آن زمان در سمت معاون امور کشورهای عربی و آفریقایی وزارت خارجه خدمت می کرد. رهبر انقلاب هم اعلام نمود از این ماجرا حمایت جدی می کند و دولت تا هرجا که لازم است پیش رفته و هرچه مقدر است انجام دهد.
محمد صدر از کارشکنی های لیبی در راه مذاکرات تعیین سرنوشت امام موسی گفته و روایت می کند سیف الاسلام پسر قذافی مطالبی را هم درباره ی واقعیت ماجرا بیان کرد. اما پس از سه چهار ماه هرآنچه را اقرار کرده بود پس گرفت.
ادامه دارد...
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب