خصوصیت روش های تربیتی امام رضا (ع)، ۲

خصوصیت روش های تربیتی امام رضا (ع)، ۲ به گزارش عطر حرم، خراسان رضوی جامع نگری، اعتدال گرایی، واقع نگری، توجه به فطرت، به کارگیری قدرت احساسات، عقل محوری، علم گرایی، زمینه گرایی، رویکرد شبکه ای، ترویج نگاه توحیدی، توجه به اصل تقدم پیشگیری بر درمان، همراهی دین و اخلاق، همراهی تعقل و تعبد، هم آوردی اصول و فضیلت های اخلاقی، همراهی آموزش و پرورش، توجه توام به ارزش ها و رفتارها و تعالی بخشی تدریجی ازجمله مهم ترین خصوصیت های روش های تربیتی امام رضا (ع) هستند.



در گزارش خصوصیت روش های تربیتی امام رضا (ع) در قسمت اول بعضی از این موارد شرح داده شد و در ادامه به معرفی موارد دیگر پرداختیم و از میان خصوصیت های یاد شده، ترویج نگاه توحیدی و به عبارت دیگر انجام تمام امور برای خداوند و با هدف دستیابی به رضایت و قرب الهی مهم ترین مورد به حساب می آید و میتوان آنرا اصلی ترین وجه تمایز اخلاق اسلامی و غیر اسلامی دانست.

رویکرد شبکه ای


از خصوصیت روش های تربیتی امام رضا (ع) مطرح کردن آنها با رویکرد شبکه ای است به این مفهوم که این شیوه ها در بستری به هم پیوسته قرار می گیرند و هر کدام به مانند قطعات جورچین هستند که فقط در ارتباط با یکدیگر معنا و کارآیی دارند. این رویکرد فقط به روش های تربیتی اختصاص ندارد و در آموزه های دینی هم کاربردی است. بنابراین میتوان از نظام دینی و دین نظام ساز سخن گفت و برای تحقق آن کوشش کرد. از دیگر فواید رویکرد شبکه ای بهتر دیده شدن روابط امور مختلف با یکدیگر است.

این رویکرد در جوامع علمی تفکر سیستمی یا نگرش سیستمی نام دارد و در نگرش سیستمی تاکید می شود که موضوعات و مسائل مختلف به شکل یکپارچه و یک کل در نظر گرفته شوند. این نگرش در آموزه ها و متون دینی هم به شکل برجسته مشاهده می شود و نمونه بارز آن قرآن کریم است قرآن در جهت هدایت بخشی خود به شکل نظام مند و جامع نگرانه مطالب متنوعی را عرضه کرده و روش های گوناگونی را به کار گرفته است.

در تفکر سیستمی مهم ترین شاخصه تعامل بین افراد و اجزاست بنابراین تحلیل جزئی کارآمدی لازم در این سیستم را ندارد. ازاین رو برای کارآمدسازی مجموعه در کنار تحلیل اجزا باید ترکیب کلی را هم جدی گرفت. بر خلاف تفکر تحلیلی که در آن مورد کلی با اجزای کوچک تر ارزیابی می شوند و حوزه مورد پژوهش کوچک می شود. در تفکر سیستمی و ترکیبی حوزه مورد پژوهش توسعه پیدا می کند و تحلیل دانش را بوجود می آورد اما ترکیب فهم و ادراک از سیستم را زیاد می کند و به رابطه درونی اجزا با یکدیگر و تعامل نظام و مجموعه با محیط و دیگر مجموعه ها هم می پردازد نگرش سیستمی و شبکه ای درک واقعی تر و مفیدتری از مجموعه را عرضه می دهد.

ترویج نگاه توحیدی


ویژگی دیگر روش های تربیتی برگرفته از سخنان و سیره امام رضا (ع) ترویج و گسترش نگرش توحیدی است. حضرت رضا (ع) در تمام کارها بخصوص در معرفی و اعمال روش های تربیتی نسبت به توحید محور بودن آنها و گستردن نگرش توحیدی توجه داشتند و وجود این خصوصیت در روش های تربیت اعتقادی و عبادی عادی و حتی لازم و ضروری می باشد. امام رضا (ع) به نقل از رسول خدا (ص) فرمودند: ای بنده خدا، مهربانی کن برای خدا و خشمگین باش برای خدا، دوستی کن در راه خدا و دشمنی کن در راه خدا چونکه جز این راه به ولایت و دوستی خدا نخواهی یافت و آدمی مزه ایمان را نمی چشد با اینکه نماز و روزه اش زیاد باشد مگر این که حب و بغض او برای خدا باشد.

توجه به اصل تقدم پیشگیری بر درمان


ویژگی مهم دیگر توجه به اصل تقدم پیشگیری بر درمان است. وجود این خصوصیت در روش ها سبب بالا رفتن ضریب تاثیرگذاری و نتیجه بخش بودن آنها خواهد شد، این خصوصیت در بیشتر روش های تربیتی امام (ع) بخصوص در تربیت اخلاقی وجود دارد.

همراهی دین و اخلاق


یکی دیگر از خصوصیت های روش های تربیتی امام رضا (ع)، نشان دادن و اثبات همراهی دین و اخلاق است در مباحث اخلاقی بخصوص در فلسفه اخلاق این بحث مطرح می شود که آیا دین و اخلاق با یکدیگر رابطه دارند یا خیر؟ و امکان دارد اخلاق دینی داشته باشیم یا این که اخلاق علمی، عقلانی است و دین و غیر دینی ندارد؟ در اینباره دیدگاه های مختلفی عرضه شده که یکی از معروف ترین آنها جدایی دین و اخلاق است؛ یعنی در عین دیندار نبودن میتوان اخلاقی زیست و اخلاق مدار بود. البته در این که سطح و مرتبه ای از افعال اخلاقی عام هستند و همچنان که عقل آنها را درک می کند در دین هم مورد پذیرش و توجیه قرار گرفتند تردیدی نیست اما پذیرش همراهی اخلاق با دین و به عبارت دیگر اخلاق دینی با چالش هایی روبه رو بوده است اما در سیره و سخنان امام (ع) روش های تربیت اخلاق از خصوصیت های مومن بوده است، برای مثال صبر و مدارا با مردمان و رازداری که هر کدام روش تربیتی به شمار می روند همچون خصوصیت های مومنان بوده است.

همراهی تعقل و تعبد


یکی دیگر از خصوصیت های برجسته این شیوه های تربیتی، همراهی تعقل و تعبد است اما این پرسش مطرح گردیده است که آیا تعبد و تعقل سازگارند؟ پاسخ اینست که تاکید بر تعقل و تعبد از ۲ جهت است تعقل در ارتباط با تشخیص وظیفه است، یعنی برای دانستن وظیفه باید به عقل رجوع کرد حتی اگر این وظیفه دینی باشد این عقل است که باید لزوم به کارگیری آموزه های دینی را اثبات نماید. بنابراین است که حضرت رضا (ع) در پاسخ به ابن سکیت که در رابطه با حجت بر مردمان در زمانه خود پرسید امام (ع) فرمودند حجت امروز بر مردمان عقل است که به وسیله آن نسبت های درست به خداوند شناخته می شود و تایید می گردد و نسبت های دروغ به خداوند هم شناخته می شود و تکذیب می شود.

روش های تربیتی برداشت شده از سیره و سخنان امام رضا از بهترین نمونه های این همراهی به شمار می روند و این خصوصیت یکی از وجوه برتری اخلاق دینی بر اخلاق های غیر دینی شمرده می شود چونکه وجود تعبد در دینداران از مهم ترین عواملی است که آنان خویش را مقید به انجام واجبات و وظایف دینی می دانند. بنابراین همراه شدن تعبد و تعقل در روش های تربیتی ضریب تاثیرگذاری این شیوه ها را بسیار بالا می برد و آنها را از این جهت بر دیگر روش ها برتری می بخشد و از لغزش افراد به سطحی نگری، تحجر و خرافه گرایی هم پیشگیری می کند.

هم آوردی اصول و فضیلت های اخلاقی


در حوزه اخلاق، توجه همراه با اصول و فضیلت های اخلاقی است و این مورد همواره محل بحث بوده است که وظیفه دانش اخلاق فقط بیان فضایل و رذایل است یا تعریف اصول و قواعدی برای تحقق این فضیلت ها و دوری از رذیلتهاست؟ در پاسخ باید اظهار داشت که نظام اخلاقی مورد نظر امام رضا (ع) به هر ۲ جنبه توجه دارد از یک سو فضیلت ها و رذیلت ها را معرفی می کند و از سوی دیگر راهکارهای عملی برای رسیدن به آنها عرضه می دهد و نمود کامل این حقایق است.

توجه توام به ارزش ها و رفتارها


ویژگی دیگر روش های تربیتی حضرت رضا (ع) توجه همزمان به تبیین ارزش های اخلاقی و رفتارهای اخلاقی است و این شیوه های تربیتی علاوه بر این که سبب ایجاد و گسترش رفتارهای اخلاقی می گردد فرد را با ارزش های اخلاقی هم آشنا می کند. این همراهی شرایط رشد اخلاق را فراهم نموده و رسیدن به اهداف اخلاقی را آسان می کند و نکته مهم اینست که این ارزش ها از جانب امام معرفی شده اند و با عنایت به عصمت و جایگاه ایشان بعنوان الگو، تحمیل ارزش ها صورت نخواهد گرفت، البته اگر به شیوه صحیح تحمیل هم صورت گیرد ایرادی وارد نخواهد بود.

تعالی بخشی تدریجی

ویژگی دیگر روش های تربیتی مورد توجه امام رضا (ع) ترسیم سیری تعالی بخش است. البته این سیر تدریجی و دارای مراتب مختلف است و این سیر تربیتی بر خلاف نگرش های مادی گرایانه است و فقط به جهان طبیعت اختصاص ندارد و میدان رشد افراد در آن وسیع و فراتر از محدوده های مادی و دنیوی تربیت است و فرد به مراتب بالاتری از تربیت دست می یابد. این روند، سیری تکاملی بوده و نسبت به آن چه روان شناسان در رابطه با انگیزه های فعل اخلاقی سخن گفتند برتری های بیشتری دارد.

آموزش و پرورش

همراه شدن ۲ اصل مهم آموزش و پرورش با یکدیگر از دیگر خصوصیت های این شیوه هاست چونکه در این شیوه ها هم بر آموزش اصول اخلاقی تاکید و هم به پرورش فضایل اخلاقی توجه ویژه شده است. یعنی بعضی از روش ها فرد را با قواعد کلی حاکم بر اخلاق و تبیین لزوم و جایگاه آنها در مجموعه داشته های علمی بشر آگاه می کند و برخی هم او را با راه های عملی کسب فضایل و تقویت عادات مثبت اخلاقی آشنا خواهد نمود ازاین رو در این شیوه ها آموزش و پرورش همراه شدند و کارآمدی و اثر بخشی بیشتری ایجاد خواهد شد.

منبع

برگرفته از «روش های تربیتی امام رضا (ع)»، سید ابوالقاسم موسوی




1403/06/16
11:50:38
5.0 / 5
229
تگهای خبر: آموزش , اسلام , اسلامی , امام
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۸ بعلاوه ۲
عطر حرم

atreharam.ir - حقوق مادی و معنوی سایت عطر حرم محفوظ است

عطر حرم

عطر و ادکلن و اسانس