گزارش عطر حرم؛
تاریخچه زیارت پیاده حرم امام رضا(ع) از شاه عباس تا زوار بحرینی
عطر حرم: مبدا شروع پیاده روی آخر ماه صفر به سمت مشهدالرضا (ع) دقیقا معین نیست اما در کتب تاریخی اشاراتی به زیارت با پای پیاده شاهان و بزرگان و مردم به حرم امام علی بن موسی الرضا (ع) شده است.
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-سیده فاطمه سادات کیایی: عشق مقیاس و معیار نمی شناسد، کار دل به دریا زدن و بی محابا شدن است، وقتی زمزمه عاشقانه در گوش دل می پیچد به آهنگ معشوق خودرا در راه حضرتش می سپارد که با پای جان به دیدار معشوق برود وقتی نه سختی ها راهش را سد می کنند و نه آسودگی ها وسوسه گر رفتن یا ماندن می شوند، هرچه می بیند مسیر است و رسیدن و معشوق. برای همین در فرهنگ مردمان ایران زمین همیشه راه و قصد سفر و زیارت، فارغ از رسیدن یا نرسیدن امری مقدس شناخته شده و آنها که مرارت های سفر را به جان می خرند تا قصد سفر می کنند به قسمتی از ادبیات عرفانی و عاشقانه راه پیدا می کنند. همانطور که به کرات در ادبیات فارسی درباره ی رفتن و رسیدن و طی طریق کردن برای رسیدن به یار، شعرها و ابیات فراوانی را شنیده و خوانده ایم. مثل آن غزل معروف سعدی با باخبر «ای ساربان آهسته ران کآرام جانم می رود، وآن دل که با خود داشتم با دلستانم می رود» که به زیبایی هر چه تمام تر سفر معشوق و حال و هوای عاشق را به تصویر می کشد و یا آنگونه که بارها در ادبیات عامه شنیده ایم «مقصد هدف نیست و از مسیر باید لذت برد» به اهمیت راه و اشتیاق و حالات درونی مسافر اشاره دارد. اشاره ای که به درستی توجه را معطوف به راه می کند، هرچند که در پس آن نیز همچنان مقصد و مقصود دارای اهمیت است چونکه قصد و نیت مسافر به او بستگی دارد.
این قوم به حج رفته
در همین فرهنگ است که «پیاده رفتن» ارزشی دو چندان میابد، نشانه ای می شود از عرض ارادت و اشتیاق و چشیدن ذره ذره یک طعم ناب که مسافر را از شوق دیدار لبریز می کند.
«پیاده رفتن» و طی طریق کردن برای رسیدن به قصد زیارت از قدیم الایام در فرهنگ مسلمانان وجود داشته است. هرچند که در این سال ها پیاده روی اربعین شکل و شکوه خاصی از سفر پیاده را در پیش چشم جهانیان رقم زده است اما پیاده رفتن زوار سابقه ای دیرینه دارد. شاید قدیمی ترین تجربه پیاده روی در فرهنگ دینی را در زیارت خانه خدا پیدا کرد که هر ساله در موسم حج، مسلمانان از راه های دور و نزدیک به سمت مکه حرکت می کردند و چون در فضیلت پیاده رفتن و سختی سفر روایات فراوانی وجود دارد، سفر با پای پیاده را بر سفر با مرکب ترجیح می دادند. بعد از اسلام و در زمان پیشوایان دینی، ائمه اطهار نیز به دلیلهای مختلف پیاده برای انجام حج به مکه می رفتند. روایتی از امام باقر (ع) وجود دارد که فرمودند: فضیلت پیاده به حج رفتن بر سواره رفتن مثل فضیلت و برتری نور ماه شب چهارده است نسبت به باقی ستارگان، و امام حسین (ع) پیاده به حج می رفتند در صورتیکه مرکب ایشان در پشت سرشان حرکت می کرد.
یک شاه و پای پیاده ای که از اصفهان به مشهد رفت
اگرچه عزم پیاده رفتن برای رسیدن به حرم عشاق الله بواسطه اربعین حسینی شکوه و جلال دیگری یافته اما سابقه پیاده تا حرم های دوده (ع) با حضور بزرگان تاریخ از نظر دیگری هم روایت شده است. در ایران پیاده روی به سمت حرم امام رضا (ع) در روزهای سالروز شهادت و میلاد ایشان از گذشته های دور انجام می گرفته است. فرهنگ پیاده روی حتی جایش را به نذورات نیز بازکرده و عده ای برای برآورده شدن حاجاتشان نذر پیاده رفتن تا حرم یکی از دوده (ع) را می کردند که درباب زیارت پیاده حرم امام رضا (ع) مشهورترین پیاده روی تاریخ به شاه عباس صفوی باز می گردد. اواخر پایین سال ۸۹۰ هجری شمسی کاروان پیاده شاه عباس و سران حکومتی از اصفهان به مشهد رسید. شاه عباس مسیر اصفهان به مشهد را با گذر از مسیر کاشان به لاسگرد رفته و از سرخه، سمنان، دامغان، میامی، رباط الهاک، مزینان، سبزوار، رباط دودر، کلیدر و نیشابور نیز گذشتند تا در نهایت، از «کتل سختر» وارد مشهد شد. او به همراه تعدادی از فرماندهان و درباریان و البته علمای بزرگ شیعه ساکن اصفهان، همچون شیخ بهایی مسیر اصفهان به مشهد را در ۲۸ روز طی کرد و سه ماه در مشهد اقامت داشت که این اقامت چند ماهه با دستاوردهای خوبی برای شهر مشهد همراه بود.
علاوه بر این شاه عباس از زیارت پیاده به حرم امام رضا (ع) علاوه بر نشان دادن ارادت تعلق به این بارگاه اهداف دیگری نیز داشت. او قصد داشت از این راه توجه جامعه شیعه ایران را که به زیارت اماکن مقدسه چون مکه و کربلا بسیار پایبند بودند، به سمت مشهد معطوف کند چون اماکن مقدسه در خاک دشمن او، یعنی عثمانی، قرار داشت. هم چنین شاه در تدارک حمله به دشمن شرقی خود، یعنی ازبک ها، هم بود و مشهد پایگاه خوبی برای فراهم کردن مقدمات این نبرد به شمار می رفت.
به این موارد، نذرهای گاه عجیب سلطانی را هم اضافه کنید. او به مناسبت های مختلفی چون روزهای نامطمئن ابتدای تاج گذاری یا اعتقاد عجیب به دگرگونی دنیا در سال ۱۰۰۰ و از تمامی مهم تر اشغال ده ساله مشهد توسط ازبک ها (از ۹۹۷ تا ۱۰۰۶ قمری) نذر کرده بود اگر از این خطرها با موفقیت عبور کند، یک دفعه پای پیاده از اصفهان به مشهد بیاید.
شاه عباس در این سفر دستور بهسازی حرم مطهر را داد صحن عتیق را دوبرابر کرد، حوض و فواره ای در بین آن ساخت و مسیر دیگری از قسمت پایین پای حضرت به داخل حرم ایجاد کرد و همین طور یک جفت در مرصع نصب کرد. ساقه گنبد را طلاکاری کردند و علیرضا عباسی کتیبه ای زیبا بر آن نگاشت.
ماجرای زوار بحرینی و عنایت خاص امام رضا (ع)
حال و هوای زوار پیاده حضرت رضا (ع) را می توان در خیلی از کتاب های تاریخی گرفت، ماجراهای خواندنی و شنیدنی که نشان از توجه خاص ان حضرت به زائرانش دارد. ماجرای زوار بحرینی در کتاب منتخب التواریخ عبدالقادر بداونی آمده است خواندنی و شنیدنیست. سرمای سخت پاییز و زمستان سال ۱۱۱۰ شمسی همراه با وضعیت آشفته کشور و جنگ های متوالی زندگی را برای مردم در نقاط مختلف کشور دشوار کرده بود، موضوعی که اما در اراده زوار حضرت رضا (ع) برای زیارت او تأثیر نداشت. در پاییز آن سال برخی از شیعیان بخیر عزم سفر مشهد می کنند و علی رغم مشکلات و سختی های طول راه و همین طور سرمای هوا عازم مشهد می شوند. ورود آنان به مرزهای خراسان همزمان با اوایل دی و سرمای جانسوز این منطقه شد تا جایی که بعد از چند روز سرمای هوا حرکت کاروان را با دشواری همراه کرد و در چند فرسخی مشهد چهارپایان زمین گیر شدند. سنگینی بارش برف موجب شد تا آنها که از منطقه گرمسیر آمده بودند توان ادامه حرکت نداشته باشند. نه فردی و نه آبادی ای در آن نزدیکی دیده نمی شد، زمین پوشیده از برف و سرمای هوا رفته رفته گرمای بدن آنها می گرفت. زوار بحرینی با مرگ دسته و پنجه نرم می کردند، در آخرین اقدام هرچه داشتند به روی خود انداختند و یک صدا مولای خودرا صدا زدند.
حکیم حسنا از خادمان بارگاه رضوی و میرمحمد تقی تولیت وقت آستان شمس الشموس در آن شب سرد در حرم بودند. حکیم حسنا مشغول نظافت و رسیدگی به امور همیشگی بود و میر محمدتقی در گوشه ای از حرم به عبادت مشغولیت داشت. طولی نکشید که در پاسی از شب خواب بر او مستولی شد و برای دقایقی چشم بر هم گذاشت. چند دقیقه نگشته بود که حکیم با اضطراب چشم باز گشت و به سرعت سوی میر آمد و تعریف کرد: «در رؤیا دیدم که امام رضا (ع) از روضه منوره خارج شد و به من فرمود، برو به میرمحمدتقی بگو که مشعل ها را بر فراز مناره ها روشن کند. گروهی از زوار من که از بحرین آمده و در راه هستند، در بین برف و باران گرفتار شده و در نزدیکی طرق راه گم کرده اند. بگو دستور دهد که تعدادی از خادمان، بدنبال آنها بروند و نجاتشان دهند.» میر محمد تقی فرمان داد بر فراز مناره ها مشعل روشن کنند و خودش به همراه برخی از خادمان به سمت جاده طرق حرکت کرد. ساعتی بعد زوار بحرینی را در صورتیکه سر و روی آنان از برف سپید پوش شده بودند یافتند.
کفن پوشی در راه زیارت امام رضا (ع)
کفن پوشی از آئین های دیرینه ایرانیان در عزاداری دوده (ع) است، اقدامی نمادین که نشان از همراهی با دوده (ع) و جان فشانی در راه و هدف آنان را دارد و در روزهای عزاداری اباعبدالله و یا قیام های تاریخی و بزرگ ایرانیان نقش و آثار آن به چشم می خورد.
از سال ها قبل آئین کفن پوشی و زیارت پیاده امام رضا (ع) با یکدیگر تلفیق شده و خیلی از زائرانی که در روزهای منتهی به سالروز شهادت علی بن موسی الرضا (ع) با پای پیاده راهی مشهد می شوند با لباس یکدست سفید و یا با انداختن پارچه سفیدی که نشان از کفن دارد راهی این دیار می شوند. مشخص نیست آئین کفن پوشی دقیقاً از چه زمانی وارد فرهنگ پیاده روی زوار امام رضا (ع) شده است اما هرچه هست نمونه آن در دیگر پیاده روی ها و آیین هایی از این دست دیده نمی گردد.
حرم تا حرم اسرا؛ سنت پدر امام رضایی اسرای جنگ
حاج آقا ابوترابی سید اسرای ایرانی در زمان دفاع مقدس بود. کسی که بعد از ۱۰ سال اسارت همراه با اسرا در مرداد سال ۶۹ به کشور بازگشت. او که در دوران اسارت با اخلاق حسنه و سیره اخلاقی به پدر معنوی اسرا تبدیل گشته بود و حتی بر روی شکنجه گران بعثی نیز تأثیر گذاشته بود، بعد از اسارت و بازگشت به ایران ارتباط خودرا آزادگان قطع نکرده و موسس سنت حسنه از حرم تا حرم بود که به همراه تعدادی از آزادگان مسیر حرم امام خمینی (ره) تا حرم امام رضا (ع) را در مناسبت های ولادت و شهادت حضرت موسی الرضا (ع) پیاده طی می کردند.
رضا اندرواژ از اسرای دفاع مقدس که چند سالی را همراه با حاج آقا ابوترابی در آئین حرم تا حرم شرکت کرده است تعریف می کند: «من در پیاده روی های حرم تا حرم همراه حاج آقا بودم. بویژه نخستین پیاده روی که از حرم امام خمینی تا حرم حضرت امام رضا مقابل السلام بود. آن سال من تمام راه را با حاجی پیاده رفتم. حاجی در قضیه راهپیمایی ها باقیات و صالحاتی از خود بجای گذاشت. این مراسم پیاده روی هم از نظر معنویتی که در آن جریان داشت و هم از نظر تجدید دیدارهایی که اسرا داشتند بسیار اثرگذار داشت. البته به خاطر جاذبه ای که شخصیت ایشان وجود داشت؛ در طول مسیر هم تعداد زیادی از مردم به جمع آزادگان می پیوستند و این حرکت پس از مرگ ایشان، هنوز هم ادامه دارد. در طول مسیر اهم صحبت هایی که میان ما و حاجی رد و بدل می شد تاکید بر آینده با همان معرفت گذشته بود. بیشتر درباره ی آینده صحبت می کردیم ولی ایشان از ما می خواستند که همچون گذشته یکدل و یک رنگ باشیم.»
پایان زندگی حاج آقا ابوترابی هم با امام رضا (ع) گره خورد. یکی از آزادگان به او اظهار داشت: «حالا که شما خیلی به امام رضا (علیه السلام) ارادت دارید، اجازه دهید که ما برویم و پیشنهاد دهیم، یک محل دفنی برای شما مشخص کنند» که حاجی گفته بودند: «نه آقاجان خدا خودش درست می کند» و اینطور هم شد او روز ۱۲ خرداد سال ۱۳۷۹ مصادف با ۲۷ ماه صفر در صورتیکه همراه پدر خود عازم مشهد بود در جاده سبزوار نیشابور بر اثر تصادف جان باخت. به پیشنهاد مرحوم آیت الله واعظ طبسی تولیت آستان قدس رضوی پیکرش در جوار حرم روی و در حجره ۲۴ صحن آزادی به خاک سپرده شد.
حماسه اربعین حسینی، در راه مشهد الرضا (ع)
آئین پیاده روی زوار امام رضا (ع) در ایام انتهایی ماه صفر و همزمان با ایام شهادت حضرت از مطبوعات دهه ۸۰ هم به چشم می خورد. موضوع کاروان های پیاده ای که در طول صدها سال با پای دل مسیرهای طولانی را به سمت طوس طی می کردند تا در ایام ماتم دوده (ع) در پناه حضرت رضا (ع) آرامی باردیگر بگیرند مورد توجه رسانه ها خصوصاً روزنامه ها قرار گرفت. از این دهه گزارش هایی از افرادی که هزاران کیلومتر مسیر را برای رسیدن به مشهد طی کرده اند نوشته شده. مثل کاروان زنان فاروج که در سالروز رحلت پیامبر در اردیبهشت سال ۱۳۸۲ به مشهد رفته اند و یا مرد هشتاد ساله ای به نام صادق طالب اف که از روستای های نخجوان جمهوری قره باغ آذربایجان پای پیاده به حرم امام رضا (ع) رفته است. حضور مردمی از شهرهای کرمان، شلمچه، زاهدان، قم در کاروان پیاده حرم شاه خراسان نیز در این میان دیده می شود.
با ایجاد حماسه زیارت اربعین حسینی در این سال ها، زیارت پیاده حرم امام رضا (ع) در آخر ماه صفر نیز رونق دوچندان گرفته است و بااینکه این آئین از گذشته های دور در سرزمین خراسان و ایران برقرار بوده اما نباید از تأثیر قابل توجه زیارت اربعین بر جریان زیارت پیاده امامان و دوده (ع) چشم پوشی کرد. خادمی زوار در خانه های میزبانان و پذیرایی از زوار در طول مسیر تا قبل از این نیز در روزهای زیارت امام رضا (ع) انجام می شده اما بواسطه انتقال فرهنگ اربعین در این سال ها شاهد رشد حرکت های خودجوش مردمی و برنامه ریزی بهتر برای پر رونق تر کردن این آئین چند ساله بوده ایم و امکانات شهری مشهد و ستادهای برای پذیرایی از زوار حضرت رضا (ع) به کار گرفته شده اند.
آمارها از حضور زوار در ایام پایانی سفر در مشهد مقدس نشان میدهد که هر ساله تعداد زوار حرم رضوی بیشتر و بیشتر می شود تا شاید روزی جاده های کوهستانی منتهی به مشهد الرضا (ع) را مملو از زائرینی ببینیم که به عشق امام هشتم با پای پیاده عازم پابوسی حرم ثامن الحجج می شوند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب