عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه در گفت وگو با عطر حرم:
تفکر فلسفی ما سیاست ورزی واقع بینانه و انسانی را تجویز می کند
به گزارش عطر حرم، ابراهیم دادجو اظهار داشت: این تفکر فلسفی ما است که به ما می گوید باید چطور سیاست ورزی داشته باشیم که هم واقع بینانه باشد و هم انسان بینانه باشد و هم آینده را انسانی ترسیم کند.
خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه-مصطفی شاکری گرکانی: پیوند عمیق مباحث فلسفی با نظامات اجتماعی و سیاسی در غرب و بن مایه فکری و اندیشه ای کلان نظریات اندیشمندان غربی در عرصه اداره جامعه شامل سیاست داخلی و خارجی، اقتصاد، فرهنگ و سبک زندگی ضروری می سازد برای فهم درست غرب و مواجهه صحیح با آن، ابتدا به بازخوانی مبانی فکری و فلسفی آن بپردازیم. امروز نیز که سیاست دوگانه غرب در قبال صلح جهانی بویژه سکوت دولتمردان غربی در مقابل جنایتی که در غزه درحال رخ دادن است با اعتراض وسیع دانشجویان غربی روبه رو شده است، ضرورت این امر را آشکار می سازد که باید به شناسایی مبانی فکری غرب پرداخته شود تا راز این انفعال و بی تفاوتی در قبال این بحران انسانی فاش شود.
از زاویه ای دیگر بنظر می رسد اصلاح بنیان های فلسفی و رونق عقلانیت و خردورزی تنها راه حل و رشته امیدی است که در دست انسان معاصر باقی مانده که با تمسک به آن بتواند در راه دستیابی به صلح؛ این آرزوی دیرین بشر نزدیک شود. از این منظر نیز پرداختن به فلسفه می تواند راهگشای مشکلات امروزین جامعه بشری بویژه مسئله خشونت، منازعه و تجاوز باشد.
در این زمینه با ابراهیم دادجو، استاد معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت و گو کردیم که حاصل آنرا در ادامه می خوانید؛
* باتوجه به منازعاتی که همیشه در تاریخ بشر وجود داشته و در دوره ما هم وجود دارد و نمونه های آنرا شاهد می باشیم، فلسفه چگونه می تواند این مشکل را حل کند و نقش تاریخی خودرا ایفا کند؟
ما همیشه فلسفه را داریم و در جهان مغرب زمین و کشورهای سلطه گر هم همیشه فلسفه وجود داشته و روی آن بحث می کنند. سوال این است این فلسفه چه فلسفه ای است که ایده سلطه گری و منازعه را برای دولت هایشان فراهم آورده است؟ وقتی سابقه تفکر فلسفی آنها را بررسی می نماییم می بینیم بعد از آن که علم تجربی به ظهور رسید و آنها از آن بهره بردند فکر کردند که می شود همه چیز را با روش تجربی حل کرد. رفته رفته گفتند تجربه نمی تواند همه چیز را به درستی به ما یاد دهد پس ما نمی توانیم بعضی چیزها را به درستی بیاموزیم. چون به درستی نمی توانیم بعضی چیزها را یاد بگیریم پس می توانیم ایده های مختلف داشته باشیم و مطمئن نیستیم کدام یک از این ایده ها درست است تا روی آن بایستیم.
اندیشمندان غربی در نهایت گفتند حالا که هیچ ایده درستی نداریم و نمی توانیم رویش توافق نماییم آزادیم هر طور فکر نماییم و اگر آزادیم هر طور فکر نماییم، باید در زندگی هم آزاد باشیم. بدین سبب هیچ گاه نباید بگوییم شماها هم این ایده را داشته باشید. وقتی ما نمی دانیم کدام ایده درست است به تبع آن نمی دانیم کدام یک از رفتارهایمان درست است و برای همین هر رفتاری آزاد است و هر نظامی می تواند هر طور می خواهد رفتار بکند.
نهایتاً اصل را بر این گذاشتند که ما باید منافع عمومی را حفظ نماییم یا منابع ملی را حفظ نماییم. بر این اساس دولت های مغرب زمین دست به هر تجاوزی می زنند تا منافع ملی خودشان را حفظ کنند. برای همین هر گونه جنگی را راه می اندازند تا منافع ملی شان محفوظ بماند. اگر اینطور باشد همچنانکه غربی ها در دنیای سیاست زورگویی و فریبکاری دارند، در حوزه زندگی اجتماعی هم سبک زندگی واحدی را تجویز نمی کنند و هر کس می تواند مبنی بر روشی که می پسندد زندگی کند و اوضاع رفته رفته از این هم بدتر خواهد شد.
قاعدتاً آنها راه فلسفه را خطا رفتند چون فکر کردند همه چیز را بوسیله تجربه باید حل کرد و تجربه قادر نیست همه حقایق را به ما بگوید پس باید راه را باز بگذاریم. ما می گوئیم رسالت فلسفه این است حقیقت را پیدا کند و می تواند حقیقت را پیدا کند. اخیراً در مغرب زمین هم فهمیدند مبانی فلسفی واقع بینانه داریم و باید آنرا پیش بگیریم و ترویج نماییم. پس ما تفکر فلسفی داریم که بر عالم علم و تجربه ما حاکم است چون تفکر فلسفی و جهان بینی ما است که می گوید چگونه تجربه نماییم، چگونه زندگی نماییم، چگونه واقع بینانه به مسائل نگاه نماییم. این تفکر فلسفی ما است که به ما می گوید باید چطور سیاست ورزی داشته باشیم که هم واقع بینانه باشد و هم انسان بینانه باشد و هم آینده را طوری ترسیم کند بجای این که به سمت توحش برویم به سمت زندگی انسانی برویم. ما این تفکر فلسفی را داریم، در مغرب زمین هم در چهل سال اخیر تلاش دارند این فلسفه را بازآفرینی کنند و تحت عنوان «ذات گرایی جدید» از آن یاد می کنند. در ذات گرایی جدید بحث می شود ما باید چه کارهایی انجام دهیم که زندگی واقع بینانه داشته باشیم و تمدن انسانی درستی به بار بیاوریم.
* لطفاً درباره ی ایده ذات گرایی جدید توضیح بیشتری بفرمائید و روشن کنید چطور این ایده می تواند چهره جدیدی از سیاست تصویر کند؟
تاریخ تفکر فلسفی ما دارای سه مقطع است؛ پیش از نیوتون تفکر فلسفی واقع بینانه تحت عنوان ذات گرایی قدیم مطرح بود که بنیان فلسفه ارسطویی و فلسفه اسلامی است. پس از گالیله و نیوتون یک تفکر فلسفی جدیدی به بار آمد که ذات و خواص ذات را انکار می کرد. ذات و خواص ذات یعنی واقعیت و خواص واقعی. پیش از نیوتون می گفتند همه چیز دارای واقعیت و خواص واقعی است و اگر ما بخواهیم چیزی را بشناسیم باید ذات و خواص آنرا بشناسیم و خواص هر چیزی در گرو شناخت ذات و خواص آن چیز است.
بعد از نیوتون که علم تجربی عنوان شد گفتند ما توان شناخت ذات و خواص واقعی شیء را نداریم بلکه فقط می توانیم خواص ظاهری شیء را بشناسیم. از اینجا بود که گفتند ما حقایق را نمی توانیم بشناسیم بلکه فقط ظواهر شیء را می شناسیم و وقتی ظواهر شیء را می شناسیم در شناخت ظواهر اختلاف پیدا می نماییم و کسی هم نمی تواند بگوید حرف من درست است چون واقعیت شیء قابل شناسایی نیست. این جریان تا امروز در غرب حاکم است و برمبنای آن گفتند ما هیچ چیز را همان گونه که هست نمی توانیم بشناسیم.
در سی، چهل سال اخیر در غرب یک تفکر فلسفی جدید تحت عنوان ذات گرایی جدید مطرح شده است؛ به ویژه پس از فیزیک کوانتوم. در این تفکر گفته می شود این که بگوییم ما واقعیت و خواص واقعی شیء را نمی شناسیم بطورکامل حرف اشتباهی است چون معنایش این است ما اتم و خواص واقعی آنرا نمی شناسیم، دی ان ای و خواص واقعی آنرا نمی شناسیم، ذرات کوارک و خواص واقعی آنرا هم نمی شناسیم بلکه یک دانشمند برای خودش می سازد و می بافد، یک دانشمند دیگر هم می تواند بگوید اینطور نیست بلکه یک طور دیگر است، دانشمند صدم هم می تواند بیاید نظریه صدم را بدهد.
طبیعتاً اینطوری نمی شود واقعیت را شناخت در صورتیکه حقیقت واقعاً در خارج وجود دارد و منشأ اثر است یعنی وقتی می گوئیم اتم وجود دارد یعنی واقعاً وجود دارد چون ذرات اتمی تأثیرات خودش را نشان میدهد و برمبنای آن بطورمثال می توانند بمب اتمی بسازند. پس ذات و خواص ذاتی اشیا واقعاً هست و هنر ما این است ذات و خواص ذاتی اشیا را بشناسیم. در طبیعت ذات و خواص طبیعی داریم، در امور انسانی ذات و خواص انسانی داریم. به جهت اینکه اینها را بشناسیم باید ببینیم درون هر حقیقت چیست. برای شناخت اتم باید درون اتم را بشناسیم، برای شناخت جامعه باید درون جامعه را بشناسیم، برای شناخت دانشگاه هم باید درون دانشگاه را بشناسیم و بیینیم چه قوانین و مقرراتی برای دانشگاه اعتبار کردیم. چون ما این قوانین و مقررات را اعتبار کردیم پس اینها هم واقعیت دارند چون منشأ اثر هستند. پس همین اعتبارات واقعیت دارند. به جهت اینکه اینها را به درستی بشناسیم باید به واقعیت ها برگردیم و آنها را به درستی بشناسیم.
بر همین اساس، در حوزه سیاست هم همین طور است. به جهت اینکه سیاست آمریکا را بشناسیم باید ببینیم درون حاکمیت آمریکا چه نظام سیاسی برقرار است و نقاط ضعف و قوت آن کدام است و این اعتبارات چقدر واقع بینانه است. اگر واقع بینانه است می توان از آن بهره برداری نمود ولی اگر واقع بینانه نیست باید دنبال بدیل دیگری بگردیم که واقع بینانه باشد و بتواند مسائل و مشکلات ما را واقع بینانه حل کند. ما مدعی هستیم لیبرالیسم جدید که ضد ذات گرایی است ناکام است و نمی تواند مسائل و مشکلات انسانی را حل کند بدین سبب باید به ذات گرایی برگردیم و برمبنای آن به امور اجتماعی، امور اقتصادی، امور سیاسی و … نگاه نماییم و آنها را بصورت واقعی حل و فصل نماییم.
* بحث ذات گرایی جدید چه نسبتی با سنت فلسفه اسلامی پیدا می کند و فلسفه اسلامی می تواند چه افزوده ای در این بحث داشته باشد؟
فلسفه اسلامی همان ذات گرایی قدیم است. ذات گرایی جدید بازگشت به همان ذات گرایی قدیم و امروزین سازی آنست. متأسفانه فلسفه اسلامی در مباحث قدیمی خودش باقی مانده و نتوانسته قرن بیست و یکمی شود. ذات گرایی جدید چون مباحثش صورت پخت ذات گرایی قدیم است می تواند فلسفه اسلامی را پخته تر کند و قرن بیست و یکمی کند. بدین سبب بهره برداری از ذات گرایی جدید در عین نقد و بررسی آن لازم است و اگر این کار را بکنیم می توانیم فلسفه اسلامی قرن بیست و یکم بسازیم که این فلسفه اسلامی قرن بیست و یکم بسیار پویاتر از فلسفه های معاصر مغرب زمین است که ضد واقع گرا یا غیر واقع گرا است. آن وقت فلسفه اسلامی معاصر می تواند در کلیه مباحث شامل علوم انسانی، علوم طبیعی، امور اجتماعی، اقتصاد، سیاست، سبک زندگی اسلامی، تمدن نوین اسلامی پژوهش های واقع بینانه و توضیحات درست و واقع بینانه به دست بدهد.
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب