آداب و رسوم ایرانیِ سفر حج، قسمت اول
از ریختن شکر مقابل خانه حاجی ها تا آداب خاص پختن آش پشت پا
عطر حرم: به جا آوردن حج به عنوان یکی از فرایضی که تحت شرایطی خاص بر هر مسلمانی واجب می شود، آداب مخصوص خودرا دارد که قسمتی از آنها در رابطه با احکام اسلامی بوده و برخی دیگر نشات گرفته از رسوم خاصِ هر منطقه است و همین موضوع سبب شده سنت ویژه ای برای بدرقه و استقبال از حاجی ها شکل گیرد.
به گزارش عطر حرم به نقل از ایسنا، شاید بتوان قسمتی از علت ایجاد آداب و رسوم وابسته به حج را ناشی از این مساله دانست که با توجه به این که در گذشته رفتن به حج اصلا کار آسانی نبود و تنها تعدادی از افراد می توانستند عازم سرزمین وحی شوند، حاجی شدن چیزی شبیه یک آرزو بود؛ آرزویی که برخی برای رسیدن به آن دست به دامن کارهایی می شدند که به مرور به قسمتی از فرهنگ آنها تبدیل شد. به عنوان مثال در خراسان، مردم در مراسم «فال چل بیتو» که در شب چهارشنبه سوری برگزار می شد، با انداختن ریگ به کوزه آرزو می کردند که به زیارت خانه خدا بروند. هنوز هم با وجود آسان تر شدن سفر حج، ردپایی از برگزاری تعدادی از این سنت ها را می توان در کشور دید.
در این شرایط زمانی هم که فرد متوجه می شد امکان رفتن به حج برایش فراهم گشته است، انجام مناسک حتی قبل از عازم شدن برایش شروع می شد؛ چنانچه مبادرت به ادای دین، وصیت کردن، سر و سامان دادن فرزندان مجرد، حلالیت طلبیدن و... می کرد. با این وجود بازهم کارهایی پیش از راه افتادن وجود داشت!
پرداخت بدهی ها قبل از رفتن به حج یکی از مهم ترین دغدغه های مسافران بود به گونه ای که در بعضی نقاط زائر حتی قبل از حرکت خمس و زکات مال خودرا به روحانی محل می داد و در مورد اموال باقی مانده اش وصیت می کرد. برای آنها مهم بود که با روح و جسمی پاک عازم حج شوند و قربانی را با پولی بخرند و ذبح کنند که پاک باشد.
کار مهم دیگر که در تمام شهرهای ایران انجام می شد، طلب حلالیت بابت اقداماتی بود که فرد سهوا یا عمدا مرتکب شده و کسی را بواسطه آن آزار داده بود؛ عادتی که در بعضی نقاط کشور با شکل خاصِ خود اجرا می شد. به عنوان مثال یکی از سنت های قبل از سفر حج در سنندج «گردن آزادی» بود. بر طبق این رسم زوار چند روز قبل از حرکت کفن می پوشیدند، کاردی به دست می گرفتند، در بازار می گشتند و از اهالی محل حلالیت می طلبیدند و به اصطلاح «گردن آزادی» می خواستند.
بعد از طلب حلالیت ها، باید زمانی برای شروع سفر تعیین می شد که آن هم آداب خاص خودرا داشت.
به باور گذشتگان برای انجام هر کاری همچون رفتن به چنین سفر مهمی باید زمان سعد و نحس تعیین می شد. بر این اساس مبادرت به «ساعت دیدن» می کردند تا مشخص شود چه روز و ساعتی عازم شوند. در بعضی شهرهای ایران رسم چنان بود که بامداد دوشنبه، شب چهارشنبه و قبل از نماز جمعه به سفر نمی رفتند. گاهی هم تعیین سعد و نحس روز حرکت سفر با مراجعه به تقویم هایی که برمبنای صورفلکی قدیم تنظیم شده بود انجام می شد. رسمی که اینروزها باتوجه به برنامه ریزی های گسترده سازمان های مرتبط برای اعزام مسافران دیگر اجرا نمی شود.
حالا زمان بدرقه مسافران فرامی رسید؛ رسمی که شاید اینروزها رنگ و بوی گذشته را نداشته باشد، اما همچنان هم با تفاوت هایی در شهرهای مختلف اجرا می شود. در بیشتر شهرهای کشور مسافر حج باید تا حد امکان از دری رو به قبله از خانه بیرون رود. از آنجا که در گذشته رفتن و برگشتن به حج ممکن بود تا ۲ سال هم بطول بیانجامد، یکی از رسوم این بود که کسی که می خواست عازم شود مقابل در خانه کمی شِکَر می پاشید و با اسب از روی آن رد می شد، به باور آنها این کار خطر سفر را کاهش می داد.
رد کردن مسافر از زیر قرآن و ریختن آب پشت سر او هم رسم مشترک در تمام ایران است، اما در شهرهای مختلف رسوم دیگری هم وجود دارد. بطورمثال در شاهرود نگاه کردن مسافر به پشت سر را بدشگون می دانستند و به اعتقاد آنها اگر فرد به پشت سر نگاه می کرد، سفر عاقبت خوشی نداشت.
در بعضی مناطق دیگر همچون شهرهای استان فارس، مرسوم بود که در یک سینی کنار قرآن، ظرفی پر از نقل و نبات، ظرف دیگری پر از آجیل، کمی آرد و کاسه ای پر از آب سرد با برگ نارنجی می گذاشتند. بعد از آن که مسافر دو بار از زیر قرآن رد می شد، آجیل ها را در جیبش خالی می کردند. او یک دفعه کف دست راستش را درون آرد می زد و سپس از خانه خارج می شد و پشت سر او آب را بر زمین می ریختند.
در بعضی شهرها هم آشنایان پیش از حرکت به خانه زائر می روند و هرکس پولی متناسب با وسع خود به او می دهند. در مقابل حاجی هم در بازگشت برای آنهایی که به او پول داده بودند سوغاتی های ویژه تری می آورد.
چاوش خوانی رسم دیگری بود که هنوز هم در بعضی از شهرهای کشور اجرا می شود؛ به این صورت که چاوش در مقابل کاروان زیارتی نوای مذهبی سر می دهد. رسم چاوش خوانی برای زائران اماکن زیارتی از دوره صفویه مرسوم شد. در بعضی شهرها این مراسم گاهی چند ماه قبل از سفر حج برگزار می شد و افرادی که بعد از شنیدن این نوا شوق حضور در حج را پیدا می کردند می توانستند برای پیوستن به کاروان اقدام نمایند.
رسوم وابسته به سفر حج با راهی شدن زائر تمام نمی گردد. پختن آشِ پشتِ پا رسم دیگری است که خانواده یا آشنایان زوار آنرا به جا می آورند. آش پشت پا، آش رشته ای است که در روز سوم، پنجم یا هفتم سفر به نیت بی خطر بودن سفر و به سلامت بازگشتن مسافر می پزند. در بعضی مناطق آردی را که با آینه و قرآن و جام آب در سینی گذاشته بودند و مسافر هنگام ترک خانه آنرا لمس کرده بود، به نشانه تبرک در آش می ریزند.
پی نوشت: با توجه به این که برگزاری حج اینروزها تقریباً ۲ ماه به طول می انجامد، سایر آداب و رسوم در رابطه با این سفر معنوی همچون باورها، مَثَل ها و سنت های استقبال از حاجی ها موارد دیگری هستند که ایسنا در گزارش های آتی به آنها می پردازد.
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب