انسان و سیر آفاقی و انفسی
عطر حرم: امام خمینی (قدس سره) که افزون بر فقه و اصول، در قامت حکیم و متکلم، و نیز عارفی متخلق و محقق، آثاری شگرف از خود بر جای نهاده، دراین زمینه نیز اندیشه ای راهگشا از خود بر جای نهاده است.
به گزارش عطر حرم به نقل از ایسنا، سید محمود صادقی در یادداشتی، نگاهی کوتاه دارد به اندیشه سلوکی امام خمینی (ره) در آستانه ماه مبارک رمضان.
۱. حرکت و سیر انسان به سمت خدا را حرکت و سیری عمودی و صعودی خوانده اند که البته این سیر در هندسه ای غیر طبیعی صورت می پذیرد؛ به این معنا که سیر در آن سبب راهیابی به «مَکانت برتر» می گردد و بنا بر این هم به زاد و توشه ای نیازمند است که در این سیر به کار آید. آنکه در این سفر صعودی و عمودی گام می نهد، رفعت و بلندی می یابد: «یرفع الله الّذین امنوا منکم والّذین أوتوا العلم درجات» (مجادله، آیه ۱۱) و در نتیجه آثاری رفیع بر جای می نهد: «إلیه یصعد الکلم الطّیّب والعمل الصّالح یرفعه» ( فاطر، آیه ۱۰).
بدین سان می توان اظهار داشت که حرکت و سیر الی الله به مدلول حرکت به جانب درجات رفیعه است، و مؤمنان و عالمان فراخور میزان تلاش و اندازه جهد و اجتهاد خود در این راه، به درجات برتر و رفیع تر بار می یابند و «کلمه طیب» هم که همان معرفت صحیح و عقیده صائب است، با روح عالمِ عارف همراه گشته، رفعت مقام و درجات وی را سبب می گردد.
۲. در تبیین مراتب سلوکی دیدگاه های متفاوت و مسالک گوناگونی وجود دارد؛ «محدّثان» که شناحت دین را بر محور نقل استوار ساخته اند، حرکت سلوکی را به برداشت های خاص خود از روایات معصومان (علیهم السلام) موکول کرده اند؛ «متکلّمان» که نسبت به دین و اصول آن بینش کلامی دارند، به این مسئله نیز با نگاهی کلامی می نگرند؛ «حکیمان الهی» که بینش خودرا برمبنای حکمت الهی بنیان نهاده اند، سیر و سلوک عملی را به روال خاصّ حکمت تبیین می کنند؛ «عارفان» نیز که جهان را از دریچه ظهور اسماء و صفات الهی می نگرند، سلوک و سیر الی الله را به شکلی منطبق بر مشی خود پایه می نهند؛ لیکن خیلی از حکیمان الهی که با منش و ممشای عارفان آشنا بوده اند، همه همت خودرا بر این نهاده اند که مشرب ذوقی عارف را به زبان برهانی، مستدل و فنّیِ حکمت تحریر کنند، تا هم از آیات و روایات دور نماند و هم از براهین عقلی مهجور نباشد. این راه را خیلی از حکیمان الهی پیموده اند و آثاری درخور و شایسته نگاشته اند که می تواند معیار و میزان حرکت سلوکی سائران الی الله قرار گیرد.
نکته درخور تأمل این که تخلّق و سیر الی الله، چنانکه گذشت، حرکتی باطنی و صعودی است و این سیر هم، همچون سیر ظاهری انسانی، مسافت و مسیری پیشِ رو دارد که هر سالک، فراخور مشرب خود، برای آن درجات و مقاماتی معین کرده است و در نهایت نیز آنرا بصورت «سفرنامه» و در حقیقت «رساله سیر و سلوک»، بازگو کرده و در اختیار دیگر پویندگان این راه قرار داده اند. بنابر این چنین سفرنامه هایی که ره آورد و ارمغان سفرِ سالکانِ واصِل است، آداب و سنن خاص این راه، و «نشانه» هر منزل را به سالک نوپا ارائه می کند.
امام خمینی (قدس سره)، که افزون بر فقه و اصول، در قامت حکیم و متکلم، و نیز عارفی متخلق و محقق، آثاری شگرف از خود بر جای نهاده، دراین زمینه نیز اندیشه ای راهگشا از خود بر جای نهاده است. گرچه رساله ای با این عنوان، در جمع آثار ایشان نمی توان یافت، لیکن با بررسی آثار و نوشته هایی چون آداب الصلوة و اسرار الصلوة می توان خط ترسیم شده در مسیرِ سیر و سلوک را در مبنای عرفانی و سلوکی ایشان ترسیم کرد. به ویژه آنکه بدانیم امام خمینی (قدس سره)، چون بسیاری سالکان که به منزل مقصود بار یافته اند، پی بردن به اسرار و آثار «صلوة» و نماز و رسیدن به آنرا بهترین و بالاترین روش سلوکی معرفی می کند. در حقیقت در مبنای سلوکی اما مسیر رسیدن به حقیقت، از میانه میدان شریعت می گذرد. رسیدن به معرفت نیز در رهن تفکر و تأمل است که نگاهی کوتاه به آثار و نوشته های امام این مهم را به اثبات می رساند.
۳. سیر و سلوک الی الله، چنانکه روشن است، حرکتی باطنی و درونی است و باطن آدمی با ادراک و عمل درونی به حرکت درمی آید، و بدین جهت اولین گام سائران و سالکان کوی حق «تفکر و تأمل و دقت نظر» است، چنان که برخی «نظر و فکر» را آوای انسان سالک معرفی کرده اند.
انسانِ متفکر در گام نخست، مطلوب خودرا بررسی کرده، جهل خودرا نسبت به آن ارزیابی می کند، سپس مقدمات ادراک آنرا فراهم می آورد و در نهایت از راه مقدماتِ حکمی فراهم آمده به منزلت مقصد بارمی ریابد. به این بیان می توان گفت، سیرِ فکریِ باطنی، بر سه اصل «متحرّک»، «مسافت» و «هدف» تکیه دارد. با این توضیح کوتاه، می توان سیرِ باطنیِ فکریِ انسان را در سه صورت خاص دسته بندی کرد که مجال اندک این نوشته ما را از توضیح آن باز می دارد و در فرصتی دیگر بحث درباره آن تتمیم خواهد یافت.
۴. سیر فکریِ باطنیِ انسان، گاه در آیات آفاقی و زمانی در آیات انفسی صورت می پذیرد؛ به این معنا تأمل و تفکر در آسمان ها، زمین و نظمی که در دریاها، صحراها، گیاهان، حیوانات و موجودات آسمانی وجود دارد، سالک را به وحدت حقیقیه حق، رهنمون می شود؛ در «سیر انفسی» نیز انسان به شناخت خود می پردازد؛ البته باید توجه داشت که شناخت انسان در کارگاه تشریح، و آشنایی با نظم حاکم بر ساختار بدنی و جسمی وی نیز در زمره سیر در آیات آفاقی جای می گیرد؛ سیر و تفکر در آیات انفسی، حقیقت انسان را روح و نفس او معرفی می کند و بدن، سایه تغییر پذیر روح است که در هر نشئه، صورتی متناسب با همان نشئه به خود می پذیرد.
سالکِ سائر الی الله در سیر فکریِ باطنیِ انفسی، مشاهدات، یافته های عقل نظری و عملی، اوصاف نفسانی و روحانی خودرا در نظر می آورد و از این راه، به حقیقت خود و حقیقت معبود راه می برد. این البته معنای نخست سیر انفسی انسان است؛ به این معنا وقتی به مفهوم دقیق تر سیر انفسی بارمی یابد، درمی یابد که سیر در اوصاف نفسانی نیز، گونه ای از سیر آفاقی انسان است.
رمضان فرصتی است مغتنم برای توجه انسان به این سیر آفاقی و انفسی....!
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب