یادداشتی از محسن رفیعی؛
فاصله ترس تا عقلانیت از نگاه امام حسن عسكری(ع)
به گزارش عطر حرم خطر افراط و تفریط آنجا شدت می یابد كه در لباس دین و دولتمردان درآید. فهم ناصواب از تاریخ اسلام و سیره معصومین، یكی از خطرات فدا كردن عقلانیت به پای سیاسی گری است.
خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه - محسن رفیعی*: گاهی در فضای اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی جامعه اسلامی بعضی از چهره ها و صاحبان مسئولیت، برای موجه جلوه دادن ضعف و کم کاری خود و حوزه مسئولیتشان دست به تغییر دادن مرزهای حقیقت می زنند بگونه ای که گاهی افراط و زیاده روی و یا تفریط و کم کاری را درست و طبیعی نشان می دهند. بازخوانی متون دینی همچون احادیث معصومین علیهم السلام می تواند در شفاف ساختن مرزهای حق و باطل کمک کرده و از میان افراط و تفریط، راه اسلام ناب که بر اساس عدل و اعتدال است را تبیین نماید. عقلانیت، محور تعادل در تصمیم گیری عقل رحمانی و خداجو که بندگی را تنها برای خدا می داند و به کمتر از ورود در بهشت الهی راضی نمی گردد حجت درونی و بهترین داور برای پیشگیری از افراط و تفریط هاست و امام علی ضد السلام ریشه افراط و تفریط ها را نقص در عقلانیت دانسته و می فرمایند: «لَا [یُرَی الْجَاهِلُ] تَرَی الْجَاهِلَ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطا؛ [۱] نادان جز به افراط و تفریط دیده نشود.» خطر افراط و تفریط، آنجا شدت می یابد که در لباس دین و دولتمردان درآید. فهم ناصواب از تاریخ اسلام و سیره معصومین علیهم السلام، یکی از خطرات فدا کردن عقلانیت به پای سیاسی گری و بهره های زودگذر و فریبنده است. جاده دوراندیشی تا کجاست؟ اصل دوراندیشی و رعایت جوانب احتیاط، کاری عقلانی و پسندیده است چنان که امیرالمؤمنین ضد السلام می فرمایند: «الْحَزْمُ النَّظَرُ فِی الْعَوَاقِبِ وَ مُشَاوَرَةُ ذَوِی الْعُقُول؛ [۲] دوراندیشی، توجه داشتن به فرجام کارها و مشورت کردن با خردمندان است.» اما این فضیلت انسانی هم همانند هر فضیلت دیگری می تواند گرفتار آفت افراط و تفریط شود چنان که زیاده روی در احتیاط، به معنای احتیاط غیرمنطقی و غیرعقلانی است که دلیل اصلی آنرا می توان در غلبه ترس بر عقلانیت جستجو کرد. امام حسن عسکری ضد السلام در اینباره می فرمایند: «لِلْحَزْمِ مِقْدَاراً، فَإِنْ زَادَ عَلَی ذَلِکَ فَهُوَ جُبْنٌ؛ [۳] «حزم» و دوراندیشی، اندازه و حدی دارد، اگر بیشتر از آن باشد، «ترس» است.» احتیاط بیش از حد، همانند افراط در هر کاری، نتیجه عکس می دهد و به جای دور کردن خطر، آنرا نزدیک می سازد. شجاعت یا احتیاط؟ دوگانه «شجاعت و احتیاط» همچون ابهام هایی است که نمونه های فراوانی از آن در تاریخ اسلام، باعث انحراف افکار عمومی و تحمیل تصمیم های غلط از جانب جامعه شده است. این در شرایطی است که در دین اسلام، این دو نه تنها هیچ منافاتی با یکدیگر ندارند بلکه تکمیل کننده یکدیگر هستند اما گاهی افراط در یکی باعث وانهادن دیگری می شود و اینجاست که خطر فریب و انحراف افکار عمومی همگان را تهدید می کند. برخی برای تحقق اهداف فردی یا اجتماعی شأن، با سوء استفاده از مرز باریک بین «احتیاط و شجاعت» و متناسب با خواسته ها و منافع خود، هر یک از این دو را به نفع دیگری مصادره می کنند. بازخوانی گستره احتیاط عاقلانه و تفاوت آن با احتیاط غیرعاقلانه می تواند تاثیر بسزایی در گشودن گره های افکار عمومی و خلاصی از خطر تحریف حقیقت و نتایج شوم آن داشته باشد. همان گونه که احتیاط می تواند غیرعاقلانه بوده و نتیجه عکس بدهد، شجاعت هم می تواند غیرعاقلانه و مخرب باشد. امام حسن عسکری ضد السلام در اینباره هم می فرمایند: «لِلشَّجَاعَةِ مِقْدَاراً فَإِنْ زَادَ فَهُوَ التَّهَوُّر؛ [۴] برای شجاعت و دلیری اندازه ای است که اگر از حدش بگذرد، تهور و بی باکی خواهد بود» بنابراین، احتیاط و شجاعت، دو صفت مثبت و مفیدند که البته هر کدام حد و اندازه ای دارند که اگر از آن تعدی کنند نه تنها مثبت نیستند بلکه چه بسا به نتایج و آثار منفی به دنبال خواهند داشت. نه احتیاط و دست و دل لرزیدن بیش از اندازه می تواند تابلوی عقلانیت را در دست گیرد و نه شجاعت غیر منطقی می تواند ادعای اصلاح امور را داشته باشد. احتیاط غیرعقلانی احتیاط، یک امر عقلایی است و انسان باید در هر کاری عاقبت آنرا مورد توجه قرار دهد. یکی از لوازم دوراندیشی این است که هیچگاه یک خطا را دو بار مرتکب نشود و از خطای خود یا دیگران عبرت بگیرد؛ چنان که رسول خدا صلّی الله ضد و آله می فرمایند: «لَا یُلْسَعُ الْمُؤْمِنُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَیْنِ؛ [۵] مؤمن از یک سوراخ، دو بار گزیده نمی گردد.» به عبارت دیگر، از یک جهت دو بار فریب نمی خورد بلکه از فریب قبلی خود، عبرت می گیرد. مثل اینکه، اگر به خاطر خطای اعتماد به دشمن، صدمه دید باردیگر به او امید نمی بندد! اگر اشتباه اول قابل توجیه باشد (!) اساسا اشتباه دوم قابل توجیه و گذشت نخواهد بود. *: کارشناس دفتر تبلیغ حوزه علمیه قم پی نوشتها: [۱] شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح) - قم، چاپ: اول، ۱۴۱۴ ق، ص ۴۷۹، حکمت ۷۰[۶۸]. [۲] لیثی واسطی، علی بن محمد؛ عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ناشر: دار الحدیث،، قم، ۱۳۷۶ ش،
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب