به مناسبت شهادت ثامن الحجج؛
امام رضا(ع) و ادیان ومذاهب، هجرت امام سبب گسترش علوم دینی شد
عطر حرم: دوران حیات نورانی امام رضا و فرصتی كه حضرت در خراسان پیدا كردند فرصت ارزشمندی برای گسترش علوم دینی بود.
خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: خصوصیت های سیاسی- اجتماعی حاكم بر دوران امامت حضرت امام رضا(ع) خصوصیت های منحصر به فردی بوده و موضوعی مانند ولایتعهدی تا آن زمان مطرح نبوده است اما اقدامات آن حضرت سبب شد همه این چالش ها به فرصتی برای جهان تشیع تبدیل گردد و از این بستر حضرت توانست علاوه بر تربیت شیعیان به مبارزه با مكاتب انحرافی هم بپردازد. به مناسبت سالروز شهادت علی ابن موسی الرضا(ع) برای بررسی دقیق تر دوران امامت آن حضرت با دو تن از كارشناسان تاریخ اسلام به گفتگو نشستیم كه از نظر می گذرد؛
علت حضور امام رضا(ع) در ایران
محمد حسین رجبی دوانی در مورد دوران امامت امام رضا و علت حضور ایشان در ایران اظهار داشت: امام هشتم سلام الله ضد در دوره امامت خود با سه خلیفه ی جبار بنی عباس معاصر هست. اول هارون الرشید است كه پس از شهادت امام كاظم ضد السلام، مراقب امام رضا ضد السلام بود كه اگر امام تحركاتی داشته باشد با حضرت برخورد كند. بنابراین امام رضا سلام الله ضد در دوران هارون جانب تقیه را مراعات می كردند و بهانه ای به دست او ندادند تا اینكه درسال ۱۹۳ یعنی ده سال پس از آنكه امام رضا ضد السلام به امامت رسیده بودند، هارون مرد و فرزند او امین به خلافت رسید.
وی افزود: امین از همان ابتدای رسیدن به خلافت با برادر خود مامون كه در خراسان حكومت می كرد سر ناسازگاری گذاشت و می خواست او را از ولایتعهدی خود عزل كند و برای پسر خود بیعت بگیرد. بنابراین با مقاومت مامون مواجه گردید و درگیری شدیدی بین آنها رخ داد.
وی اضافه كرد: بنابراین در پنج سالی كه امین بعنوان خلیفه مطرح هست امام رضا ضد السلام از یك آزادی نسبی برخوردار بود و می توانست مردم را مورد خطاب قرار دهد و آنها را در جهت حق رهنمون باشد. اما در سال ۱۹۸ مامون موفق شد در یك نبرد نظامی امین را شكست دهد و بغداد را بگیرد و به دستور او امین كشته شد و خودش به خلافت رسید.
وی اظهار داشت: خلافت مامون مواجه با تنش های زیادی بود. همچون این تنش ها زیر بار نرفتن عباسیان، خویشاوندان وی در بغداد بود كه او را به خاطر كشتن برادرش كه قبل از این خلیفه بوده است سرزنش می كردند و همینطور از جانب اكثریت عالم اسلام كه اهل تسنن بودند او را به خاطر قتل امین در جایگاه خلافت شایسته نمی دیدند و بعضاً مشروعیت او را زیر سوال برده بودند.
محمدحسین رجبی دوانی اظهار داشت: از سویی دیگر شماری از علویان خویشاوندان امام رضا ضد السلام هم به جهت ظلم هایی كه عباسیان به آنها كرده بودند قیام كردند و موفق شده بودند بخش های وسیعی از عراق امروز، حتی سرزمین حجاز تا یمن و همینطور بخش هایی از ایران مانند خوزستان امروز را فتح كنند و مشكلات فراوانی را برای حكومت مامون تولید كردند. مامون با سختی و زحمت بسیار موفق شد كه این قیام را سركوب كند اما می دانست كه آتش زیر خاكستر است بنابراین با یك تیر چندین نشان را در نظر داشت و آن اینكه امام رضا ضد السلام را به سمت پایتخت خود مرو مركز خراسان بزرگ قدیم بیاورد و با این كار هم عباسیان را تهدید كند كه اگر بخواهید با من در بیافتید كاری خواهم كرد كه خلافت از خاندان شما بیرون بیاید و به رقبای شما علویان سپرده گردد و همینطور برای اكثریت عالم اسلام كه مشروعیت او را زیر سوال برده بودند به این وسیله، یعنی با همكاری نزدیكی كه از امام رضا ضد السلام خواهد گرفت و ولایت عهدی كه به آن حضرت خواهد داد باعث می گردد كه آنها به خاطر حرمت فرزند رسول خدا و زهد و علم و تقوای او دیگر مشكلی با مشروعیت خلافت مامون نداشته باشند، چون كه اگر این حكومت مشروعیت نداشت، فرزند و نواده ی بزرگوار رسول خدا همكاری با آنها را نمی پذیرفت.
وی افزود: هدف دیگر او هم این بود كه علویانی كه مرتب قیام می كردند و خواستار سرنگونی حكومت عباسی بودند خلع سلاح خواهند شد. چون كه اگر امام رضا ضد السلام بعنوان مقام دوم به این مملكت معرفی شود دیگر علویان نمی توانند دست به قیام و انقلاب بزنند، چون كه بزرگ آنها و سرشناس ترین شخصیت علویان كه امام رضا ضد السلام باشد در این حكومت حضور دارد و نفر شماره دو حساب می گردد.
وی اضافه كرد: با این انگیزه ها مامون امام رضا ضد السلام را به ظاهر به ایران دعوت كرد اما در واقع یك اجبار و الزامی در آوردن امام سلام الله ضد بود به گونه ای كه بیشتر در نظر داشت كه ارتباط امام سلام الله ضد با بدنه جامعه قطع كند.
علت شهادت امام رضا ضد السلام
این كارشناس تاریخ اظهار داشت: درباره اینكه چرا مامون امام رضا ضد السلام را به شهادت رساند باید عرض كرد همانطور كه قبل از این گفتیم مامون در صدد بود كه از وجود امام رضا ضد السلام بعنوان ابزاری برای تحقق اهداف خود استفاده نماید. اما همین كه دید آن وجود مقدس بیشتر از گذشته شناخته شد و به واسطه حضوری كه در خراسان بزرگ و ایران پیدا كرد، برای مردم آنجا كه نسبت به خاندان علیهم السلام علم، معرفت و اطلاعی نداشتند، سبب شده است كه امام شناخته بشود و مردم به او روی بیاورند، تصمیم به قتل حضرت گرفت.
وی افزود: بعنوان نمونه وقتی حضرت هنگام آمدن به سمت مرو از نیشابور گذشتند در آنجا انبوه علما محدثان سنی در استقبال از امام رضا سلام الله ضد حاضر شدند و آن حدیث معروف و جلیل القدر سلسلة الذهب را از زبان امام ضد السلام شنیدند و سبب شد حضور امام در ایران اصحابی برای آن حضرت پدید بیاورد كه قبل از این نبود، بنابراین ما اصحابی از امام می بینیم كه منسوب به شهرهای بزرگی از ایران بزرگ قدیم هستند.
وی اضافه كرد: همینطور وقتی هم مامون ولایتعهدی امام رضا ضد السلام را اعلام نموده بود با خشم عباسیان مواجهه شده بود و مامون تصمیم گرفت با عنایت به شورشی هم كه در بغداد بر ضد او پدید آمد، مرو را ترك كند و برای سركوبی آن شورش به سمت بغداد برود. بنابراین امام رضا ضد السلام و فضل بن سهل ذوالریاستین كه همه كاره حكومت او بود را با خود حركت داد. اما وقتی كه به طوس و قریه سناباد رسیدند در اینجا امام رضا ضد السلام را مسموم كرد و حضرت را به شهادت رسانید و برای رفع افترا از خود در همانجا برای امام سلام الله ضد عزاداری كرد و گریه و زاری خیلی از خود نشان داد. مامون لعنه الله چون می خواست اثبات كند كه من در قتل امام ضد السلام دخیل نبودم كوشش كرد كه امام سلام الله ضد را در كنار پدرش هارون الرشید دفن كند. اما هر جا در كنار هارون را می كندند با زمین سختی مواجه می شدند كه حفر نمی شد. فقط زمین بالای سر هارون مساعد بود. بنابراین آنجا را كندند و پیكر مقدس امام رضا ضد السلام را در آنجا به خاك سپردند...
مهمترین وقایع دوران حضور امام رضا ضد السلام در ایران
رجبی دوانی در مورد وقایع دوران امام رضا اظهار داشت: در مورد مدت زمان حضور وجود مقدس امام رضا ضد السلام در ایران و مواردی كه بر آن حضرت در این دوره گذشته است باید اظهار داشت كه در اواخر سال ۲۰۱ امام رضا ضد السلام از مدینه به سمت خراسان حركت فرمودند و به ایران رسیدند و در مرو مركز حكوت مامون ساكن شدند و تا روز آخر ماه صفر سال ۲۰۳ آن وجود مقدس در ایران وجود داشتند تا به شهادت رسیدند.
وی افزود: در این مدت كه آن حضرت در ایران امروز و در خراسان حضور داشتند موارد متعددی پیش آمد و بنابر تعبیری كه مقام معظم رهبری حفظ الله تعالی دارند، مامون كه فردی باهوش، با سواد و ملایی بود و می خواست كه با جلب همكاری امام رضا ضد السلام موقعیت خویش را استقامت ببخشد، ناخواسته برای امام سلام الله ضد موقعیتی فراهم نمود كه امام با استفاده از تریبون دستگاه خلافت، حقایقی بزرگ در حقیقت و حقانیت خود و پدران خویش را بیان دارد.
وی اضافه كرد: مامون اهل علم و دانش بود و بنابراین روزهای سه شنبه جلسات مناظرات علمی برگزار می كرد. حالا كه امام رضا سلام الله ضد به پایتخت او آمده اند، چندین جلسه مناظره تشكیل داد و امام را در این جلسات وارد كرد، با حضور علمای گوناگون از مذاهب و فرقه های مختلف و دین های گوناگون كه البته وجود مقدس امام رضا ضد السلام گوشه ای از دریای بی كران علوم و معارف خویش را در این جلسات نمایان كرد.
وی تصریح كرد: به قول رهبر معظم انقلاب حفظه الله تعالی آن حضرت حقیقت هایی را كه پدران بزرگوارش جز برای خصیصین از یاران خود یعنی افراد خاص در خفا مطرح می كردند، امام رضا ضد السلام با دریدن پرده تقیه به صورت رسمی و علنی آن هم از تریبون دستگاه خلافت بیان داشت، بنابراین مامون كه چه بسا می خواست فخر بفروشد به دیگران كه یك چنین عالم بزرگ و بی نظیری بعنوان ولیعهد در حكومت ما حضور دارد، وقتی متوجه انعكاس عظیم قدرت علمی و توانایی امام و اظهار ارادت و احترام بیشتر مردم به سمت آن حضرت شده از این مسئله به وحشت و واهمه افتاد.
رجبی دوانی اظهار داشت: از موارد دیگر اثرات حضور آن وجود مقدس در ایران باید اظهار داشت كه شمار زیادی از امام زادگان، برادران و خویشاوندان امام رضا ضد السلام به سمت ایران آمدند و چه بسا بعضاً به امام رضا سلام الله ضد نرسیدند، مانند وجود مقدس حضرت معصومه علیهاالسلام و حضرت احمد بن موسی ضد السلام معروف به شاهچراغ، ولی حضور آنها و پراكندگی آنها در ایران باعث بسط دین مبین اسلام در ایران و مذهب حقه امامیه شد، بنابراین به جرات می توان گفت از بركات حضور امام رضا ضد السلام در ایران مسلمان شدن شمار زیادی از كسانی است كه هنوز مسلمان نبودند و همینطور انتشار مذهب حقه شیعه بوده است.
این كارشناس تاریخ افزود: مورد دیگری هم كه مشهور است نماز استسقا است یعنی نماز درخواست باران از خداوند. با این نماز امام رضا ضد السلام برای مردم حقیقت خویش را بیشتر از گذشته آشكار كرد. مورد دیگر نماز عید است كه با وجود اصرار امام در خصوص این كه من نماز عید را نمی خوانم، مامون تاكید داشت كه نماز عید توسط امام ضد السلام اقامه شود، اما همین كه دیدند امام رضا ضد السلام با چه حالی و با چه هیبتی از خانه بیرون آمدند تا برای اقامه نماز حركت كنند، تمام مقامات كشوری و لشكری كه برای همراهی امام آمده بودند به قدری تحت تاثیر قرار گرفتند كه خویش را از روی مركب ها به پایین انداختند و كفش ها را از پای خود بیرون آوردند تا با ظاهری مانند امام رضا ضد السلام برای برگزاری نماز بر خود بگیرند. اینجا بود كه به مامون خبر رسید حضور امام و هیئت امام اگر ادامه پیدا كند دیگر چیزی از حكومت تو باقی نخواهد ماند. از این رو بود كه مامون به حضرت پیغام داد ما راضی به زحمت شما نیستیم و همان كسی كه سال های پیش نماز را اقامه می كرد این نماز را هم به جا خواهد آورد.
امام رضا و ادیان و مذاهب
حجت الاسلام حسینی قمی هم در مورد فعالیت های علمی امام رضا(ع) اظهار داشت: در قرآن صدها آیه وجود دارد كه مردم را به تفكر و تدبر و تعقل در آیات الهی دعوت كرده است. دوران حیات نورانی امام رضا و فرصتی كه حضرت در خراسان پیدا كردند فرصت ارزشمندی برای گسترش علوم دینی بود. امام رضا در مدینه یك حوزه علمی با ۳۱۳ شاگرد تشكیل دادند و اسامی آنها در كتب حدیثی ما هست. در خراسان با عنایت به عنوان ولایتعهدی، حضرت فرصتی برای مناظرات داشتند كه بیشتر از ده مناظره بسیار مهم با سران ادیان و مذاهب مختلف برگزار كردند. امروز بعنوان مثال مناظراتی كه از ائمه در كتاب احتجاج مرحوم طبرسی آمده بیشترین مناظره ها، پس از رسول خدا، امیرالمومنین، امام باقر و امام صادق، مناظره هایی است كه از امام رضا به یادگار ماده است.
وی اضافه كرد: بیشترین روایات در مبحث توحید در كتاب كافی مرحوم كلینی پس از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) از امام رضا(ع) روایت شده است. در مسائل كلام و مبحث امامت نزدیك به پانصد حدیث از امام رضا(ع) داریم. در روایتی كه شاید مفصل ترین حدیث در مورد امامت باشد، هفتاد خصوصیت برای امام ذكر شده است.
وی افزود: امام رضا رساله ای دارند بعه نام رساله ذهبیه در علوم پزشكی و طب كه به قدری این رساله با عظمت است كه مامون گفت باید این رساله را با طلا نوشت كه به نام ذهبیه معروف شد.
فرقه های دوران امام رضا(ع)
حسینی قمی اظهار داشت: دوران امام رضا(ع) دوران پیدایش مذاهب مختلفی است، همچون مشبهه مجسمه، مجبره، واقفیه، غلات و... به وجود آمدند. مشبهه كسانی هستند كه خدا را جسم و شبیه مخلوق می دانند. امام در برابر این طرز تفكر ایستادند و مطالبی فراوانی در این خصوص دارند. كتابی به نام سیری در صحیحین وجود دارد كه به این امر می پردازد كه كسانی كه از مكتب خاندان فاصله گرفتند خدا را چگونه توصیف كرده اند.
وی افزود: برای خدا موی مجعد و جسم قائل می شدند و می گفتند خدا با جسم، شب های جمعه از آسمان هفتم نازل می شود! ابن تیمیه بالای منبر بود و از منبر پایین می آمد و می گفت همین طور كه من پایین آمدم خدا هم همینگونه نزول دارد!
وی اظهار داشت: حضرت عبدالعظیم حسنی از امام رضا(ع) نقل می كند كه كسی در محضر امام عرض كرد برای ما اینگونه نقل كرده اند كه خدا شب های جمعه به آسمان دنیا نزول می كند، حضرت فرمود به خدا قسم پیامبر اینگونه نگفته است و فرموده خداوند فرشته ای را به آسمان دنیا نازل و بندگان را به عبادت دعوت می كند.
این كارشناس دینی اظهار داشت: گروه دوم مجبره بودند كه معتقد بودند انسان ها در اعمال خود مجبورند. مروج این تفكر بیشتر خلفای بنی امیه و بنی عباس بودند تا بتوانند بر گرده مردم سوار شوند. مامون و هارون و... به جهت اینكه حكومت خویش را توجیه كنند و مردم را در برابر خود ساكت كنند می گفتند خدا به ما عزت داده و خدا اینگونه خواسته است. یكی از مبارزات امام رضا مبارزه با این چنین تفكراتی بود.
وی اضافه كرد: گروه دیگر مذهب واقفیه است. واقفیه به كسانی می گویند كه پس از شهادت امام كاظم(ع) امامت امام رضا را نپذیرفتند و گفتند امامت به آخر رسیده است. سوال این است كه چه شد در تاریخ مذهبی به نام واقفیه پدید آمد؟ خود همین كسانی كه این مذهب را تاسیس كردند خودشان از امام كاظم(ع) روایت نقل كردند كه امام پس از من امام رضاست ولی چرا به اینجا كشیده شدند؟
حسینی قمی اظهار داشت: روسای واقفیه را می توان سه نفر معرفی نمود. اینها خود وكلای موسی ابن جعفر (ع) بودند. مبالغ زیادی امانت دست اینها بود و وقتی امام كاظم به شهادت رسیدند، امام رضا پیغام دادند كه آن پول هایی كه به امانت دشت شماست برگردانید. هفتاد هزار دینار به دست زیاد ابن مروان بود، سی هزار دینار نزد علی ابن ابی حمزه و مبالغ فراونی نزد عثمان ابن عیسی رواسی بود و به جهت اینكه این پول ها را به امام رضا ندهند، امامت امام رضا را منكر شدند و مذهب واقفیه را تشكیل دادند و گفتند امامت تمام شده است.
وی افزود: اگر انسان گناه روی گناه گذاشت و حرامخواری كرد قرآن می فرماید انتهای این خط و آخر حرامخواری و گناه تكذیب آیات الهی است. در حالات همین واقفی ها نوشته شده كه آخر آنها با كفر «مات زندیقا» همراه بود.
این كارشناس دینی اظهار داشت: هشام ابن ابراهیم كه در حالات او می نویسند نایب و وكیل تام الاختیار امام رضا در خراسان بوده است كه امام كارهای حضرت توسط او انجام می شده است، بعد از آنكه امام رضا به خراسان آمد، هشام دید جمعیتی كه تا روز گذشته گرد وی بودند پراكنده شدند و به گرد امام رضا هستند. همین فرد پیش وزیر مامون رفت و گفت من از همه بهتر اطلاع دارم چه كسانی با حضرت ارتباط دارند و حاضرم برای شما جاسوسی كنم. وكیل تام الاختیار امام رضا، جاسوس مامون شد. بنابراین مال دنیا با افراد اینگونه می كند.
وی در انتها اظهار داشت: یكی از مذاهبی كه امام رضا با آنها برخورد كرد، غلات هستند. غلات كسانی اند كه در مورد ائمه غلو می كنند یعنی ائمه را از مقام بندگی و عبودیت بالاتر می برند. امام رضا فرمود عده ای از مخالفین ما روایت هایی جعل كردند كه یك عده آن غلو است، یك مقدار كوتاهی در مورد ماست و یك عده این است كه آن جا كه باید تقیه كنند این كار را نمی كنند. امام رضا فرمود آنها كه درباره ما غلو می كنند، كسی كه اینها را می شنود می گوید شیعیان ما كافرند. مقامات خاندان كم نیست و همان مقامات باید عنوان شود. ما در مورد فضائل خاندان هر چه بگوییم كم گفته ایم. خود ائمه همه پرده ها را كنار نزدند و همه حقایق را نگفتند و ملاحظه می كردند. امیرالمومنین می فرماید به خدا قسم اگر می خواستم در مورد آغاز و آخر و كارهایی كه در زندگی كرده اید، سخن بگویم، می دانم و می توانم بگویم اما می ترسم مقام مرا از پیامبر بالاتر ببرید. خود خاندان ملاحظاتی می كردند. بنابراین ما اجازه نداریم حتی بعضی از حقایق را بگوییم چه برسد به اینكه غلو نماییم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب