عضو هیئت علمی جامعة المصطفی :
شاخصه های روابط اجتماعی پیامبر(ص)
به گزارش عطر حرم، پیامبر (ص) با این که عقل کل بودند و با اتصال به وحی آسمانی احتیاج به مشاوره و مشورت پیدا نمی کردند، ولی به جهت اینکه فکر و اندیشه مسلمانان پرورش یابد، با آنها مشورت می کردند.
خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه-زینب حسینی روش: فاصله میان ۱۲ ربیع الاول، ولادت پیامبر اکرم (صلی الله ضد و آله و سلم) بنا بر روایات اهل سنت تا روز ۱۷ ربیع الاول که ولادت حضرت محمد (صلی الله ضد و آله و سلم) بنا بر روایات موجود در شیعه است هفته وحدت نامیده شده است. روشن است که وحدت میان مسلمانان و اتحاد بین فرقه های اسلامی امری لازم و ضرروی است. وحدت میان شیعه و سنی سبب می شود تا جهان اسلام مقابل قدرت های استکباری پیروز شود. برای ایجاد و تحکیم این وحدت، مسلمانان باید به سیره پیامبر اعظم (ص) بیشتر از پیش آشنا شده و به آن ملتزم شوند.
می دانیم که گزینش فرستادگان خدا از میان انسان ها از آن روست که بتوانند سرمشق برای امتها باشند، چون که مهم ترین و مؤثرترین بخش تبلیغ و دعوت پیامبران، دعوت های عملی آنهاست. برای دستیابی به الگویی از زندگی پیامبر بایسته است نخست به بررسی شخصیت آن بزرگ شخصیت تاریخ بپردازیم و رفتار ایشان را مورد مطالعه قرار دهیم و آن گاه با بازسازی رفتارهای پیامبر، خود و دیگران بدان سو رهنمون شویم.
یکی از محورهای مهم مباحث در رابطه با صفات پیامبر (ص) در قرآن کریم، مطرح ساختن صفات اجتماعی پیامبر اعظم (صلوات الله علیه) است. به همین مناسبت با خانم طاهره ماهروزاده عضو هیئت علمی مجتمع آموزش عالی بنت الهدی جامعه المصطفی العالمیه، و مدیر گروه قرآن و حدیث و استاد جامعه الزهرا به گفتگو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می شود:
*به عنوان نخستین سوال لطفاً در زمینه و یژگی های روابط اجتماعی توضیحی بفرمائید:
امروزه ارتباط اجتماعی یکی از نیازهای مهم و پایه ای افراد جهت زندگی است. در بین مناصب اجتماعی، هیچ مقامی بالاتر و پرارزش تر از مقام هدایت و رهبری جامعه اسلامی نیست. از آنجائیکه تا فردی دارای مجموعه ای از کمالات و سجایای انسانی و محاسن اخلاقی نباشد شایستگی این مقام را ندارد. بنابراین خداوند متعال رهبری جامعه اسلامی را به حضرت محمد (صلوات الله علیه) واگذار کرد که در پیشگاه خداوند از جایگاهی والایی برخوردار بودند. قرآن کریم مباحث بسیاری را در رابطه با خصوصیت های اجتماعی پیامبر گرامی اسلام (صلوات الله علیه) وآله بیان فرمودند.
*به چه مواردی بیشتر اشاره شده است؟
نخست عفو و بخشش نسبت به خطاکاران است. عفو و گذشت همچون اخلاق کریمانه ای است، که حضرت رسول اکرم (صلوات الله علیه) مزین به این صفت الهی بودند. اوج اخلاق ایشان به عفو و گذشت از گناه، خطا و لغزش های دیگران و خودداری از مجازات و تنبیه ایشان است. برپایه آموزه ای قرآنی خداوند به رسول الله (صلوات الله علیه) سفارش می کنند که نسبت به خطاکاران عفو و بخشش داشته باشند برای مثال در سوره اعراف و آیه ۱۹۹ می فرمایند «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِین گذشت پیشه کن، و به کار پسندیده فرمان ده، و از نادانان رخ برتاب.»
«عفو» از اوصاف فعلی خداوند است و به پیامبرش فرمان داده است که «عفو» را بگیرد و از دست ندهد. «عفو» در اصطلاح علم اخلاق، آن است که فرد در مقابل ستم مالی یا غیرمالی از حق خود بگذرد و انتقام نگیرد.
فرو بردن خشم و عفو و گذشتن از خطا، برای کسی که قدرت استیفای حق خویش را دارد کار آسانی نیست، در صورتیکه گرفتن آن مقدور وی است، بدین جهت در بیان پاداش عفوکننده، ورود به بهشت نیامده است، بلکه پاداش اهل احسان وصف ناپذیر شمرده شده است و پاداش عفوکنندگان تنها با خداوند است. در قرآن کریم سوره شوری آیه ۴۰ آمده است «و َجَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ إِنَّهُ لا یُحِبُّ الظَّالِمِین و جزای بدی، مانند آن، بدی است. پس هر که درگذرد و نیکوکاری کند، پاداش او بر عهده خداست. به راستی او ستمگران را دوست نمی دارد.
*عفو و گذشت چه تاثیر اجتماعی دارد؟
عفو و گذشت از دیگران قبل از این که به دیگری سود بخشد به خود عفو کننده سود می رساند، چون که معلوم می کند تا چه اندازه در مقابل مشکلات و ناملایمات اهل صبر و استقامت است و می تواند هیجانات نفسانی خود را که نشانه انسانیت است به نمایش گذارد. و در اوج قدرت و توان از دیگری بگذرد و صفت الهی غفران و عفو در قدرت را در خود بیازماید.
امام علی (علیه السلام) با اشاره به سیره نبوی (صلوات الله علیه)، گذشت را در اوج مکارم اخلاقی قرار می دهد و می فرماید: عَلَیکَ بِمُداراة النّاسِ َو اِکرامِ العُلماءِ وَ الصَّفحِ عَن زَلاّتِ اِلاخوانِ فَقَد اَدَّبَکَ سَیِّدُ اَلاوَلیَّنَ وَالاخِرینَ بِقُولِهِ: اُعفُ عَمَّن ظَلَمَکَ وَ صِل مَن قَطَعَکَ وَ اَعطِ مَن حَرَمَکَ؛ تو را سفارش می کنم به مدارای با مردم و احترام به علما و گذشت از لغزش برادران؛ چون که سرور نخستین و آخرین تو را چنین ادب آموخته و فرموده است: «گذشت کن از کسی که به تو ظلم کرده، رابطه برقرار کن با کسی که با تو قطع رابطه کرده و عطا کن به کسی که از تو دریغ نموده است.»
این عفو و گذشت خطاکاران نسبت به ظلم و خطایی بود که مردم نسبت به خود ایشان مرتکب می شدند. اما ایشان نسبت به حق الهی و حق دیگران هیچ چشم پوشی و گذشتی قائل نبودند.
* در سیره اجتماعی پیامبر (ص) یکی از مواردی که بسیار نقل شده است، مشارکت دادن مردم در تصمیم گیری هاست. این مساله چه ابعادی داشته است؟
از دیگر مباحث سیره پیامبر مشاوره و همفکری با مؤمنان است. مشورت از ماده شور گرفته شده است که در لغت به معنای به بیرون آوردن است. مشورت کردن در مسائل مختلف به سبب نیل به اهداف والای انسانی یکی از مسائل حیاتی در زندگی بشریت است. دین مبین اسلام به مشورت کردن در امور فردی و اجتماعی اهمیت زیادی قائل است. البته مشورت کردن با صاحبان عقل سفارش اکید اسلام است. پیامبر گرامی اسلام (صلوات الله علیه) با آنکه ایشان عقل کل بودند و همینطور با اتصال به وحی آسمانی احتیاج به مشاوره و مشورت پیدا نمی کردند، ولی به جهت اینکه مسلمانان به اهمیت مشورت آگاهی یابند تا در تصمیمات اساسی زندگی به کار ببندند، و از طرف دیگر فکر و اندیشه ایشان پرورش یابد، در امور عمومی مسلمانان با ایشان مشورت می کردند.
یکی از اوصاف پیامبر در قرآن مشاوره و همفکری با مؤمنان است. قرآن پیامبر را به این کار سفارش می کند و می فرماید: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِین؛ پس به برکتِ رحمت الهی، با آنان نرمخو و پر مهر شدی، و اگر تندخو و سختدل بودی اساسا از پیرامون تو پراکنده می شدند. پس، از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه، و در کارها با آنان مشورت کن، و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن، زیراخداوند توکل کنندگان را دوست می دارد.»
امام علی (علیه السلام) در مورد سفارش رسول اکرم (صلوات الله علیه) به ایشان چنین می فرماید: «رسول خدا (صلوات الله علیه) زمانی که مرا به یمن فرستاد، سفارشات لازم را کرد و فرمود: ای علی! کسی که استخاره کند، سرگردان نخواهد شد و کسی که مشورت کند پشیمان نمی شود.»
از دیگر صفات جهاد و مبارزه در مقابل مفاسد جامعه است. جهاد به معنای کوشیدن همراه با فداکاری در راه خدا با جان، مال و دیگر … که با هدف گسترش اسلام و یا دفاع از آن به انجام می رسد، جهاد می گویند. قرآن کریم در سفارشی به رسول الله می فرماید: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ)؛ ای پیامبر، با کافران و منافقان جهاد کن و بر آنان سخت بگیر، و جایگاهشان دوزخ است، و چه بد سرانجامی است».
*جهاد چه تأثیری در جامعه دارد؟
جهاد و دفاع، امت را احیا می کند و پیامبر که فرمانده جنگ است و امت را به جبهه فرامی خواند، می خواهد امت اسلامی را زنده نگه دارد. در مسائل مربوط به رابطه اسلام و کفر هم مبارزه ضد طاغوت و کفر و نفاق، عامل حیات است. اگر جهاد و دفاع نبود، فساد بر زمین حاکم می شد، لیکن چون خداوند نسبت به مردم تفضل دارد، نمی گذارد فساد دامن گیر زمین گردد، بدین ترتیب که عدّه ای را موفق به نبرد ضد باطل کرده، فسادزدایی را با پیکار مستمر آنان انجام می دهد و در نتیجه مردم از فضل الهی برخوردار شده، زمین از تباهی مصون می ماند.
حضرت علی (علیه السلام) در نهج البلاغه می فرماید: «أمّا بَعدُ فَاِنَّ اللهَ بَعَثَ مُحَمَّدأً…فَقاتَلَ بِمَن اَحاطَهُ مَن عَصاهُ، یَسوقُهُم اِلی مُنجاتِهِم…؛ همانا خداوند سبحان حضرت محمد صلوات الله ضد را مبعوث فرمود، پیامبر با یارانش به مبارزه با مخالفان پرداخت تا آنان را به سر منزل نجات کشاند…».
لذا بطور قطع جهاد و مبارزه با دشمنان باعث اعتلای کلمه اسلام و اقامه و برگزاری شعائر اسلامی گردید و همینطور باعث رهایی مستضعفان جسمی و فکری از چنگال ظالمان گردید، که خود فرصتی به مردم می دهند تا با اختیار و اراده، راه خود را برگزینند.
*در جامعه نبوی اختلافات چگونه مدیریت می شد؟
اختلافات انسان ها با یکدیگر از یکسو امری طبیعی و ناشی از تزاحمات مادی است و از طرف دیگر ناشی از زیاده خواهی افراد جامعه است. خداوند به مسلمانان سفارش می کند که در صورت اختلاف به رسول خدا (صلوات الله علیه) رجوع کنند؛ بنابراین می فرماید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلاً؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خویش را نیز اطاعت کنید پس هر گاه در امری دینی اختلاف نظر یافتید، اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید، آنرا به کتاب خدا و پیامبر عرضه بدارید، این بهتر و نیک فرجام تر است».
خداوند رسول اکرم (صلوات الله علیه) را به عنوان قاضی معرفی فرمود: اینها هیچگاه ایمان نخواهند آورد مگر این که در همه مشاجراتِ مالی، حقوقی، علمی، اعتقادی، اخلاقی و فکری به محکمه تو رجوع کنند، همینطور بیان می دارد که در مقابل مردم هم وظیفه دارند به محکمه پیامبر (صلوات الله علیه) رجوع کنند و حکم او را با آرامش و طمأنینه بپذیرند. اگر حکم پیامبر خدا (صلوات الله علیه) به شکلی بود که یکی از طرفین ناراضی بود. این فرد به حکم قرآن فرد مؤمن و راستینی نمی باشد.
امام علی (علیه السلام) می فرماید: «اَرسَلَهُ عَلَی حِینِ فَترَهٍ مِنَ الرُّسُلِ، وَ تَنازَعُ مِنَ اَلالَسُنِ، فَقََفی بِهِ الرُّسُلِ، وَ خَتَمَ بِهِ الوَحیَ، فَجاهَدَ فِی اللهِ المُدبرِینَ عَنهُ، وَ العادِلینَ بِِهِ؛ خدا پیامبر صلوات الله ضد را بعد از یک دوران طولانی که دیگر پیامبران نبودند، فرستاد: زمانی که میان طرفداران مذاهب متعدد نزاع در گرفته بود و راه اخلاف را می پیمودند. پس او را به دنبال پیامبران فرستاد و وحی را با فرستادن پیامبر صلوات الله ضد ختم فرمود. پس پیامبرصلوات الله ضد با تمام مخالفانی که به حق پشت کردند، و از آن منحرف گشتند به مبارزه پرداخت».
رفع اختلاف رسول اکرم (صلوات الله علیه) میان امت اسلامی، باعث حل و فصل مشکلات میان ایشان می گردد و همین باعث ایجاد مودت و رحمت و نزدیک شدن دل ها به همدیگر می شود.
*چه مورد دیگری در این خصوص میتوان یاد شده قرار گیرد؟
از دیگر مصادیق هم نوع بودن با قوم خویش است. سنّت الهی اینست که انبیای او از جنس و هم نوع افراد بشر و دارای احساسات، تمایلات و نیازمندی های بشری باشند بنابراین قرآن کریم به این صفت پیامبر (صلوات الله علیه) اشاره می کند و می فرماید: «قل إنّما أنا بشرٌ مثلکم؛ بگو من هم مثل شما بشری هستم».
اینکه خداوند پیام خویش را مستقیماً توسط فرشتگان برای مردم نفرستاد؟ خدا می فرماید: اگر فرشته ای را هم به رسالت اعزام نماییم، باید به صورت بشر دربیاید، تا شما او را ببینید و سخنش را بشنوید، و اسوهٴ شما باشد، چون بین امت و امام آنها باید تناسب و سنخیت باشد، پس امت و امام هر دو باید فرشته باشند و یا هر دو از جنس بشر تا پیغمبر بتواند رسالت خویش را ایفا کند و گرنه انسان ها نمی توانند پیامبر خویش را ببینند و سخنش را بشنوند و هم نخواهند توانست رسالت او را تحمّل کنند.
لذا خداوندی که بشر را آفریده بهتر می داند، برای امر رسالت خویش چه کسی را برگزیند، چونکه او نسبت به بنده خویش نسبت به دیگران از همه آگاه تر است.
* همدلی با انسان ها در سیره اجتماعی پیامبر (ص) چه جایگاهی داشت؟
و در انتها یکی دیگر از خصوصیت ها همدلی در سایه همزبانی با مردم است. بدون شک لازمه ارتباط با افراد جامعه، همدلی در سایه همزبانی با ایشان است، از خصوصیاتی که هر پیامبری به سمت مردم مبعوث می شود، اینست که آن پیامبر به زبان مردم همان سرزمین سخن بگوید، بنابراین لازمه آن اینست که آن پیامبر (صلوات الله علیه) یا از همان نژاد باشد یا در میان آن نژاد زندگی کرده باشد تا مردم آن منطقه، از سوابق او آگاهی پیدا کنند و او هم از آداب و رسوم و تأثیرپذیری یا تمرّد آنان با خبر باشد. قرآن کریم می فرماید: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ بِلِسانِ قَوْمِهِ و ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم، تا حقایق را برای آنان بیان کن». یعنی هیچ پیامبری را مبعوث نکردیم، مگر این که با زبان فرهنگ مردم خویش آشنا باشد و مردم هم با زبان و فرهنگ او آشنا باشند» لازمه این که مردم در مقابل پیامبر (صلوات الله علیه) تمکین کنند، اینست که پیامبر نسبت به فرهنگ مردم آگاه باشد، در این صورت است که اتمام حجت پیامبر (صلوات الله علیه) مثمر ثمر است، و اگر باز در مقابل معجزه پیامبر (صلوات الله علیه) مردم ایمان نیاوردند و سرپیچی کردند، خداوند می تواند ایشان را به هلاکت برساند. ایجاد همزبانی و تفاهم فرهنگی پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) با مردم باعث تعالی نظام اسلامی در شرایط مهم و خطیر می گردد.
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب