محمدجواد توكلی در گزارش عطر حرم عنوان كرد؛
شهید صدر اعتقاد دارد نظام توزیع پس از تولید فقط متکی به دولت نیست
عطر حرم: به گزارش عطر حرم، دکتر محمد جواد توکلی اظهار داشت: یکی از مهم ترین محورهای نوآوری شهید صدر و مشارکت ایشان در شکل گیری ادبیات اقتصادی، نگاه نظام مند به اقتصاد اسلامی و ترسیم نظام اقتصادی ایران بود.
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-نگار احدپور اقبلاغ: اقتصاد، هرچند حالا در شمار یکی از مهم ترین و مؤثرترین مسائل علوم اجتماعی است، ولی علمی است کاملاً جدیدالتأسیس که مبانی و اصول آن فقط از چهار پنج قرن به این طرف تدوین و به صورت علم درآمده است. پس از آخر جنگ جهانی دوم که مناسبات نظم منطقه ای در خاورمیانه تغییر نمود و در انتها دهه چهل و پنجاه میلادی، نظام استعماری جای خویش را به دوره ی استقلال خیلی از کشورها داد و جریان های اسلامی در کشورهای مختلف که امکان ظهور نداشتند، بروز و ظهور جدی پیدا کردند. در این هنگام متفکران مسلمان، آنانی که مسئولیت اجتماعی بیشتری احساس می کردند، به ناچار تلاش هایی را شروع کردند.
ایده بانکداری اسلامی به عدم استقبال مسلمانان از تودیع پول در بانکداری ربوی غربی بر می گردد. چون که به علت نحوه معاملات و قراردادها در این نوع بانکداری، مسلمانان سرمایه های خویش را به صورت معمول در این بانکها سپرده گذاری نمی کردند. منظور از بانکداری اسلامی نوعی سیستم بانکداری است که مبتنی بر قوانین اسلامی باشد. اگر مؤلفه های اصلی بانکداری اسلامی را حذف ربا از تمامی عملیات بانکی و انطباق عملیات بانکی با موازین شرعی بدانیم، اساس بانکداری اسلامی، تسهیم سود، مشخص بودن مسیر مصرف منابع و نظارت بر عملیات بانکی خواهند بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بر این اساس که در فقه اسلامی دریافت پول اضافی از وام گیرنده ربا و حرام است، مجلس شورای اسلامی ایران در سال ۱۳۶۲ قانونی را با عنوان قانون عملیات بانکی بدون ربا تصویب کرد که از سال ۱۳۶۳ اجرایی شد.
برای بررسی نسبت این قانون بانکی با نظریات اقتصادی شهید آیت الله سید محمدباقر صدر با دکتر محمد جواد توکلی عضو هیأت علمی گروه اقتصاد مؤسسه امام خمینی (ره) به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آنرا می خوانید:
دکتر محمد جواد توکلی در گفت گو با مهر، اظهار داشت: اگر ما بخواهیم سابقه اقتصاد اسلامی را بعنوان یک علم مدون، آکادمیک و با ادبیات رسمی در نظر بگیریم، می توانیم شهید صدر را پدر اقتصاد اسلامی بدانیم، چونکه ۶۰ سال از سابقه اقتصاد اسلامی با این مفهوم می گذرد. ایشان با انتشار کتاب «اقتصادنا» حدود ۶۰ سال پیش چنین اقدامی را رقم زدند و پس از آن هم «البنک اللاربوی فی الإسلام»، در مورد الگوی بانکداری اسلامی مورد نظرشان را تکمیل کردند، در نهایت اواخر عمر شریفشان که اوایل انقلاب بوده، کتاب «الإسلام یقود الحیاة، المدرسة الإسلامیة، رسالتنا» را تألیف می کنند، که بگونه ای شاید بتوان گفت تلخیص مباحث اقتصادنا است و حتی مباحثی ناظر به بحث های اقتصادی که بعد از انقلاب نگارش پیدا کرد.
وی اضافه کرد: شهید صدر در عرصه های مختلفی نوآوری داشته که در ادامه به ذکر چند مورد از مهم ترین آنها خواهیم پرداخت. نخست این که نظام اقتصادی اسلام را به صورت مدون در کتاب «الإسلام یقود الحیاة، المدرسة الإسلامیة، رسالتنا»، نظام بانکداری اسلامی را در کتاب «البنک اللاربوی فی الإسلام»، بگونه ای که کارکرد نظام سازی در بحث بانکداری اسلامی را بیان نمود. این کتاب عملاً طراحی ایشان برای بانک اسلامی بود که در پاسخ به تعدادی از مسلمین که می خواستند در کویت یک بانک اسلامی را تأسیس کنند، تألیف شد. ازاین رو یکی از مهم ترین محورهای نوآوری شهید صدر و مشارکت ایشان در شکل گیری ادبیات اقتصادی، نگاه نظام مند به اقتصاد اسلامی و ترسیم نظام اقتصادی ایران بود.
توکلی تصریح کرد: اگر بخواهیم این مدل را تبیین نماییم. تحلیلی که ایشان از نظام اقتصادی اسلام دارد هم، به بحث مبانی فکری و فلسفی این نظام می پردازد، این که نظام اقتصاد اسلامی، چه تفاوتی با نظام سرمایه داری و یا نظام سوسیالیستی دارد. همه این موارد را شهید صدر به خوبی، در کتاب «اقتصادنا» تببین کرده است. ایشان پیش فرض های فلسفی نظارت اسلامی را به خوبی تبیین می کند و سپس با نگرش خاص خود، ریشه مشکلات اقتصادی را بیان می کند که به جای رویکرد غالبی که در اقتصاد سرمایه داری هست و کمیابی را بعنوان ریشه مشکلات اقتصاد در نظر می گیرد، که در تعاریف نظام اقتصادی هم مطرح است. شهید صدر بحث توزیع را محور قرار داده و اعتقاد دارد بی عدالتی و ظلم محور مشکلات اقتصادی می باشد.
راهکارهای غلبه بر مشکلات اقتصادی جامعه در اندیشه های شهید صدر
وی ضمن اشاره به دیدگاه شهید صدر در مورد نظام سازی و نحوه حل مشکلات اقتصادی خاطرنشان کرد: نگاه غالب ایشان اینست که نظام توزیع باید بر مبنای عدالت اصلاح گردد و حتی محور تحلیل ایشان در تبیین و تعریف اقتصاد اسلامی بحث عدالت است. شهید صدر عدالت را محور تعریف نظام اقتصادی اسلامی و حتی تعریف اقتصاد اسلامی می داند. به همین خاطر وقتی کتاب «اقتصادنا» که حدود ۸۰۰ صفحه به عربی را تورق می کنید، می بینید که ایشان زمانی که مباحث اقتصادی را مطرح می کند، ابتدا به نظام توزیع پیش از تولید اشاره و بیان می کند پیش از این که تولیدی در اقتصاد اتفاق بیفتد، مواهب اولیه و ثروت های خدادادی به نحوی باید بین مردم تقسیم شود. بخصوص زمین، انفال، نفت، گاز و ثروت های طبیعی که به همه متعلق می باشد. ایشان اعتقاد دارد، منابع وقتی ناعادلانه توزیع می شود به تبع همان در مراحل پس از تولید هم اثر می گذارد، به همین خاطر ایشان نظریه توزیع پیش از تولید را دارد که از ابتکارت ایشان است و این که چگونه باید انفال و منابع عمومی بین مردم توزیع شود. سپس در لایه های بعدی نظریه تولید و مصرف را عرضه می کند و بعد از آن به سراغ توزیع می رود و این که چگونه وقتی یک کالایی تولید شد این عوامل تولید، توزیع شود و در آخر بحث باز توزیع را مطرح می کند، که امکان دارد در فرآیند تولید و توزیع اولیه یک بی عدالتی اتفاق بیفتد و توازن مبتلا به اختلال شود. سپس ایشان سیستم اسلامی رو مطرح می کند، که چگونه به سمت تعاون و تکافل اجتماعی می رویم که این هم شاید یکی از ایده های بدیع شهید صدر است، که در اسلام نظام توزیع پس از تولید فقط متکی به دولت نیست. دولت فقط مسئول تأمین اجتماعی نیست بلکه مردم هم مسئولیت دارند، یک نوع نظام تأمین اجتماعی مردمی دولتی در اسلام شکل می گیرد. که به نظرم یکی از کارهایی که باید پس از ایشان می شد، نظام سازی بر مبنای اندیشه های شهید صدر بود، یعنی ما فرض نماییم در نظام تأمین اجتماعی باید می آمدیم آن نظامی که برای تأمین اجتماعی مورد نظر است. با عنایت به رویکرد اسلامی آن ایجاد می کردیم. اما عملاً اقتباسی عمل کردیم، یعنی آن نظام هایی که بر مبنای رویکرد سرمایه داری شکل گرفته حالا یا نظام مالی، یا بانکی و یا سایر این نظام ها دریافت کردیم، گاهی اوقات یک رِفُرم های را ایجاد کردیم و اصلاح کردیم.
یکی از مهم ترین محورهای نوآوری شهید صدر و مشارکت ایشان در شکل گیری ادبیات اقتصادی، نگاه نظام مند به اقتصاد اسلامی و ترسیم نظام اقتصادی ایران بود
توکلی تصریح کرد: شهید در همین راستا در نظریه عدالت که خاص ایشان است عدالت را بعنوان عدالت استحکامی مطرح می کند و بیان می کند که عدالت دو پایه دارد، یکی بحث کار و دیگری بحث نیاز. یعنی منشأ استقامت را دوگانه می داند که همین نظریه عدالت ایشان هم از نظریات عدالت متعارف فاصله می گیرد. نظریه توازن ایشان هم یکی از ایده های بدیع ایشان است که بر مبنای آیه ۷ سوره مبارکه حشر، «کَیْ لَا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاءِ مِنْکُمْ ۚ» مطرح شده و طی آن بحث توازن را نظریه پردازی می کند. ایشان در کنار این ها، نظریه بانکداری اسلامی که یک طراحی خاصی دارد برای بانک اسلامی عرضه می دهد.
وی اظهار داشت: بحث روش شناسی شهید صدر یکی دیگر از نوآوری های ایشان است. ایشان با نگاه فقهی و فلسفی خود، روش کشفی را مطرح می کند. روش شناسی کشفی فرایندی است که طی آن در کنار منابعی مثل عقل و تجربه، وحی هم طرح می شود. شهید صدر جهت استفاده از وحی به اجتهاد متعارف بسنده نمی نماید. بلکه می گوید ما باید با یک روش فهم نظام مند وارد فقه بشویم و سوالات امروزی مان را به فقه عرضه نماییم و از روش استفهام استفاده نماییم. ایشان بیان می کند، که قواعد فقهی که بعنوان رو بنا هستند را باید کنار بگذاریم و زیربنا که مکتب اقتصادی اسلام است را استخراج نماییم و بر مبنای آن نظام سازی نماییم. شهید صدر تفکیک معروفی بین مذهب، مکتب اقتصاد یا علم اقتصاد مطرح می کند.
رئیس پژوهشکده امور اقتصادی در ادامه خاطرنشان کرد: در مورد این مورد مباحث گسترده ای مطرح گردیده است. خود من چندین مقاله در مورد برداشت شهید از مکتب و علم و بحث های بین اقتصاد هنجاری، اقتصاد اثباتی و اقتصاد اسلامی و ورود ارزش ها بر اقتصاد مطرح کردم که می تواند، با عنوان یک جلوه بدیع ناظر به نظرات ایشان باشد، در مجموع میتوان اظهار داشت که شهید صدر هم وارد نظریه پردازی در مباحث درجه ۲ اقتصاد شده، که مبحث مباحث فلسفه، اقتصاد اسلامی و روش شناسی اقتصاد اسلامی را شامل می شود و هم در مباحث درجه ۱ وارد نظریه پردازی در حوزه هایی مثل عدالت، بحث نظام اقتصادی، بانکداری اسلامی، عدالت در توازن و نظریه های توزیع پیش از تولید و باز تولید منابع شده است.
وی در ادامه با اشاره به اینکه اگر ما بگوییم شهید صدر یک متفکر مظلوم است و به وی بها ندادیم، اظهارنظر بی راهی نیست، ما عملاً خیلی از نظام سازی هایی که کردیم، مبنای آنها دیدگاه شهید صدر است. ایشان در کتاب «الإسلام یقود الحیاة، المدرسة الإسلامیة، رسالتنا» در یکی از بخش ها، یک قانون اساسی برای جمهوری اسلامی نوشته و در آن بحث های مبنایی و پایه ای که در نظام اقتصادی اجرا شده همچون بخش هایی است ای که در آن مدیون شهید صدر هستیم. همینطور دیدگاه هایی که نسبت به آزادی اقتصادی، عدالت، حقوق مالکیت از ایشان منعکس شده است.
بانکداری بدون ربا بر مبنای ایده شهید صدر شکل گرفته است
توکلی اضافه کرد: بسیاری معتقدند که قانون عملیات بانکداری بدون ربای ما که در دهه ۶۰ انتشار یافته، بر مبنای ایده شهید صدر تدوین شده. به نظرم جا دارد ما دیدگاه ایشان را محور قرار دهیم و عملیاتی نماییم. اما خیلی از ایده های ایشان، آنطور که شایسته است هنوز مورد استفاده قرار نگرفته است. بعنوان مثال نظریه توازن که می گوید نباید ثروت ها دست عده قلیلی بچرخد، این ثروت امکان دارد ثروت های پولی، مادی، فیزیکی و… باشد، چیزی که هم اکنون در اقتصاد ما خیلی بهش توجهی نشده. امروز، نقدینگی به صورت بی مهابا گسترش پیدا کرده و آمارها نشان داده است که نقدینگی از ۰.۲۵ هزار میلیارد تومان در طول ۴۰ سال گذشته به بالای ۵ هزار میلیارد تومان رسیده و حدود ۲۰ هزار برابر شده، اما تولید ما آنقدر افزایش نداشته و نهایتا ۴ یا ۵ برابر شده و این نشان داده است که توازن به هم خورده و این خودش را در ضریب جینی و فاصله های طبقاتی نشان می دهد، این بخش هایی است که می توانستیم ایده های شهید صدر را مبنا قرار بدهیم و بر مبنای آن سیستم مالیاتی، مالیات بر عایدی ثروت و… مواردی است که در نظریات شهید صدر وجود داشته است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب