مقاله ای از سهیل یاری گل دره؛
نگاهی به اشعار نویافته ابن سینا
عطر حرم: در مقاله پیش رو برخی از اشعار نویافته منسوب به ابن سینا می آید كه با تتبّع در منابع نسبتاً كهن به دست آورده ایم. منطور از نویافته آن دسته از سروده هایی است كه در مقاله نفیسی و... نیست.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، متن زیر مقاله ای است که توسط سهیل یاری گل دره، درباره اشعار نویافته ابن سینا نوشته شده است:
در این که ابن سینا اشعاری به فارسی سروده باشد، باتوجه به منابع گوناگون نسبتاً قدیمی مسلّم است، * پاره ای از همان اشعار پراکنده ی منسوب به وی را با تلاش در تذکره ها، سفینه ها و.. می توان به دست آورد. البتّه هرچه که به قرون متّأخر نزدیک تر می شویم، می بینیم که بر شمار سروده های منسوب به وی فزوده شده است که در انتساب پاره ای از آن سروده های به بوعلی سینا باید به دیده ی تردید نگریست، چون بعضی از آن اشعار را در منابع دیگر به شعرای دیگری منسوب شده است.
باری، همان اندک اشعار منسوب و باقی مانده از ابن سینا را استاد سعید نفیسی با استفاده از تعدادی تذکره و سفینه و… (که البته اغلب آنها از منابع متأخر نقل شده است) در چارچوب مقاله ای (مجله مهر، اردیبهشت ماه ۱۳۱۶، شماره ی ۴۸، صص ۱۲۱۱-۱۱۹۹) یکجا گردآوری کردند. همین طور جناب آقای دکتر محمود مدبّری نیز در کتاب باارزش «شاعران بی دیوان» (صص ۴۷۳-۴۶۹) و البته با تاکید بر اغلب اشعار همان مقاله ی مرحوم استاد نفیسی و نیز چند منبعِ دیگر اشعار وی را یکجا آورده اند. کسان دیگری نیز در این زمینه کارهایی انجام داده اند که بسی ضعیف تر از کار استاد نفیسی است و حرف تازه ای نزده اند، و ما از آوردن و ذکر آن کارها خودداری کردیم.
آنچه که در ادامه خواهد آمد برخی از اشعار نویافته ی منسوب به اوست که با تتبّع در منابع نسبتاً کهن به دست آورده ایم. منطور ما از نویافته آن دسته از سروده هایی است که در مقاله استاد نفیسی و کارهای دیگر نیامده است. البتّه در مواردی اشعاری از ابن سینا را که در اینجا آورده ایم در مقاله ی استاد نفیسی و کتاب شاعران بی دیوان نیز آمده امّا نوعاً منابعی که آن دو نویسنده ی ارجمند برای آن دسته اشعار بیان داشته اند نوعاً جدید است، حال آنکه مآخذی که ما آن دسته از اشعار را از آنها نقل کرده ایم قدیمی ترست و تا حدودی با ضبطی متفاوت تر و مُوَجِّه تر.
برخی باتوجه به این مطلب که اشعار منسوب به ابن سینا در تذکره ها و منابع متأخّر آمده است در صحّت آن انتساب ها به شک افتاده اند؛ استاد شادروان محمد خوانساری در این زمینه نوشته اند: «در تذکره ها اشعاری به عربی و فارسی از شیخ نقل شده است که جز «قصیده ی عینیّه ی »۱ که بسیار معروف است و در کتب معتبر آمده، نسبت سایر اشعار به شیخ مورد تردید است و همگی تن ها در کتب متأخّران دیده می شود» (خوانساری، ۱۳۸۴: ج ۱/۱۵۹)، در حاشیه ی سخن استاد خوانساری این نکته را باید بیافزاییم که البته در کتاب های کهن اشعاری به فارسی و عربی به نام ابن سینا آمده است، برای نمونه در کتاب مستطاب «طرائف الطُرَّف» حارثی مشهور به بارع بغدادی (۴۴۳-۵۲۴ ق) و بدائع المُلَح خوارزمی (۵۵۵-۶۱۷ ق) چند بیت عربی به نام ابن سینا آمده است که حاکی از رواج و شهرت اشعار وی در آن زمان ها بوده است (حارثی، ۱۴۱۸: ۳۴؛ خوارزمی، ۱۳۸۲: ۱۳۱).
درباره ی اشعار فارسی وی نیز باید اظهار داشت که ما در کتاب های قرن هفتم و پس از آن اشعاری به نام ابن سینا می بینیم، کتاب هایی همچون نزهت المجالس شروانی و مجموعه ی رسائل عربی مورَّخ ۶۹۲ ق و.. که تقریباً می توان اطمینان یافت که بوعلی سروده هایی به فارسی داشته است و شاید تمام آنها به دست ما نرسیده باشد.
ناگفته نماند که استاد صفا نوشته اند: «مجموعه ای از اشعار پارسی ابن سینا مورخ به تاریخ ۹۹۴ هجری در کتابخانه ولی الدّین استانبول موجود است» (صفا، ۱۳۷۸: ج ۱/۳۰۷) امّا متأسّفانه فعلاً عکسی از نسخه مذکور را به دست نیاورده ایم. به هر روی، در این مجال در حدّ توانایی خویش با تحقیق در برخی از جُنگ ها و سفینه های نسبتاً کهن اشعاری به نام ابو علی سینا یافته ایم که در ذیل خواهد آمد. ضمناً اگر آن سروده ها به کسان دیگری نیز نسبت داده شده باشد و ما در منابع دیده باشیم، یادآور خواهیم شد.
اینک سروده های فارسی وی:
نزهت المجالس، سده ی هفتم
یک رباعی در آنجا به نام ابن سینا آمده که باتوجه به قدمت این اثر وجود این رباعی در آنجا بسیار مغتنم است:
-ای در دو نفس عمر تو افزاینده / بادی ست نَفَس شونده و آینده
بر باد نهاده ای بنای همه عمر / بر باد کجا بُوَد بنا پاینده (شروانی، ۱۳۷۵: ۱۵۱)
جُنگ ۹۰۰ مجلس، سده ی هشتم و یا اواخر سده ی هفتم:
بنابر گفته برخی محقّقان این جُنگ می بایست متعلّق به قرن هفتم باشد (نفیسی، ۱۳۳۵: ۷۶) و یا اینکه از قرن هشتم متأخّرتر نیست (میر افضلی، ۱۳۸۲: ۱۱۱)، رباعی ذیل در آنجا به نام ابن سینا آمده است:
-ای قادر بی تحیّر بی ثانی / ما را به عقوبت به چه می ترسانی
چون نیست به دست هیچ کس می دانی / در کار تو غیر عجز و سرگردانی (ص ۵۰۹) الأقطاب القطبیّه ی (البلغه فی الحکمه ی)، سده ی هفتم
این کتاب از عبدالقادر بن حمزه ی بن یاقوت اهری از دانشمندان آذربایجان در سده ی هفتم هجری است. در صفحه ی پایانی نسخه ی مورَّخ ۶۶۶ یک رباعی اینچنین به نام ابن سینا آمده است:
بر پشت من از زمانه نو می آید / جان عزم رحیل کرد گفتم که برو
بر من همه کار نانِکو می آید / گفتا چکنم خانه فرو می آید ریاض تاج الدین احمد وزیر، سده ی هشتم:
درباره ی مشخصات این بیاض چنین نوشته اند: «در سال ۷۸۲ هجری قمری، تاج الدین احمد وزیر که هویّتش برای ما نامعلوم است، از دانشمندان زمان خود خواست که برای او یادداشت هایی به خطّ و سلیقه ی خود به یادگار بنویسند. هفتاد تن دعوت او را اجابت گفتند و در موضوعات مختلف به نظم و نثر و به فارسی و عربی در بیاض تاج الدین یادداشت هایی قلمی کردند..» (میرافضلی، ۱۳۸۲: ۱۱۵)، چند بیتی به نام ابن سینا در آنجا هست که در ذیل خواهد آمد
- در پرده سخن نیست که معلوم نشد / کم ماند ز اسرار که مفهوم نشد
در معرفتت چو نیک فکری کردم / معلومم شد که هیچ معلوم نشد (۱۴۲۳: ج ۲/ ۱۴۴)
ناگفته نماند که این رباعی در نزهت المجالس (شروانی، ۱۳۷۵: ۱۴۶) به نام «خیام» آمده است.
-کو دل که بداند نفسی اَسرارش / کو گوش که بشنود دمی گفتارش
معشوق جمال می نماید شب و روز / کو دیده که تا برخورَد از دیدارش (تاج الدّین احمد وزیر، ۱۴۲۳: ج ۲/ ۱۴۵)
روضه ی النّاظر، سده ی هشتم:
این مجموعه با ارزش حاوی اشعاری به فارسی و عربی می باشد و در سده ی هشتم نگاشته شده است، سروده هایی از ابن سینا در آنجا آمده است که در ذیل می بینید:
-غنای روح بود باده ی رحقیق، الحق / که رنگ او کند از دور رنگ گُل را دق
به رنگ، زنگ زداید ز جان اندهگین / همای گردد اگر جرعه ای بنوشد بق (گ ۲۴۱)
این دو بیت به همراه دو بیت زیر ظاهراً جز یک قطعه شعر واحدی باشد:
- به طعم تلخ چو پندِ پدر ولیک مفید / به نزد جاهل باطل، به نزد دانا حق
حلال گشته به احکام شرع بر دانا / حرام گشته به فتویِ شرع بر احمق (جُنگ یحیی توفیق، گ ۴۱؛ جُنگ گنج بخش، گ ۵۱)
در مقاله ی استاد نفیسی (۱۳۱۶: ۱۲۰۵) و نیز شاعران بی دیوان (۱۳۷۰: ۴۷۱) چهار بیت بالا به همراه سه بیت دیگر از منابع متأخّری همچون تذکره ی آتشکده و تذکره ی محمد صادق مشهور به ناظم و نیز فرهنگ سروری (یک بیت) نقل شده است، امّا منابع ما در نقل آن چهار بیت، منابعی از قرن هفتم و هشتم است.
ناگفته نماند که چه بسا سه بیت دیگری که در منابع متأخر بر آن چهار بیت افزوده شده است از ابن سینا نباشد، و همان سببی شده است که استاد نفیسی در انتساب آن سروده به ابن سینا تردید کند. استاد نفیسی نوشته است: «در این قطعه نیز تخلّص بوعلی آمده است و بیشتر بدان می ماند که کسی که این ابیات را سروده است می دانسته که ابوعلی حکیمانه می می خورده است و از راه دانش آنرا برای مزاج خود سازگار می دانسته و برای ثابت کردن مدّعای خود به این نکته متوسّل شده و کلمه ی بوعلی درین بیت تخلّص شاعر نیست.» (نفیسی، ۱۳۱۶: ۱۲۰۵)
مخفی نماند که در مجموعه ی مورَّخ ۹۵۷ ق مجلس، برگ ۶ اشعار فوق به همراه چند بیت دیگر (درست مانند منابع استاد نفیسی) به نام «ابوعلی سینا» آمده است. جالب توجه اینکه اشعار بالا به این صورت در تاریخ نامه ی هرات به نام «پسر خطیب گنجه» آمده است:
-غنای روح بود باده ی رحقیق به حق / که لون او کند از دور رنگِ گُل را دَق
به رنگ، زنگ زداید ز جان اندُهگین / همای گردد اگر جرعه ای بیابد بَق
- به طعم تلخ چو پند پدر ولیک مفید / به نزد باطل باطل، به نزد دانا حق
حلال گشته به احکام عقل بر دانا / حرام گشته به فتوی شرع بر احمق (هروی، ۱۳۶۲ ق: ۴۴۹)
ناگفته نماند که چهار بیت بالا با اندک اختلافی در دیوان انوری (۱۳۷۶: ج ۲/۶۶۷) نیز دیده می شود!
-زان پیش که از جهان فرومانی فرد / آن کن که نبایدت پشیمانی خَورد
امروز بکن چو می توانی کاری / فردا چه کنی چو بامداد نتوانی کرد (روضه ی النّاظر، گ ۲۴۷)
-اگر دل از غم دنیا جدا توانی کرد / نشاط و عیش به باغِ بقا توانی کرد
و گر برون نهی از منزلِ هوس گامی / نزول در حرم کبریا توانی کرد
و گر به آبِ ریاضت برآوری غسلی / همه کدورت دل را صفا توانی کرد
و لکن این عمل رهروان چالاک است / تو نازنین جهانی کجا توانی کرد (همان، گ ۱۱۶)
بنا بر نقل استاد نفیسی (۱۳۱۶: ۱۲۰۴) این چهار بیت به همراه سه بیت دیگر در کشکول شیخ بهایی و تذکره ی محمد صادق مشهور به ناظم تبریزی آمده است. ضبط دو منبع استاد نفیسی چنین است:
-اگر دل از غم دنیا جدا توانی کرد / نشاط عیش به به دار بقا توانی کرد
ز منزلات هوس گر برون نهی گامی / نزول در حرم کبریا توانی کرد
و گر به آب ریاضت برآوری نفسی / همه کدورت دل ها صفا توانی داد
و لکن این عمل رهروان چالاک است / تو نازنین جهانی کجا توانی کرد
در ضبط منابع استاد نفیسی بیت دوم بعد از بیت سوم آمده است. همین طور استاد نفیسی نوشته است: «در اِسناد این قطعه به ابن سینا شک دارم، تخلّص بوعلی که در بیت آخر آمده است شک را بیشتر می کند، آیا ابن سینا خودرا به کُنیتِ خویش می خوانده است؟» (نفیسی، ۱۳۱۶: ۱۲۰۴).
در جنگ مهدوی (۱۳۸۰: ۴۳۲) سه بیت از ابیات فوق به این صورت به نام ابن سینا آمده است:
ز منزلاتِ هوس گر برون نهی قدمی / نزول در حرم کبریا توانی کرد
وگر به آب ریاضت برآوری غسلی / همه کدورت دل را صفا توانی کرد
ولیکن این عمل رهروان چالاک است / تو نازنین جهانی کجا توانی کرد
با این وجود در جنگ لالا اسماعیل (مورَّخ قرن هشتم) برگ ۱۱۴ ابیات بالا به همراه شش بیت دیگر به «ابوعلی قهستانی» منسوب شده است! والله أعلم بالصواب.
-آن آتش آب وش که روح ثانی ست / خون ست نه خونی چه سبب زندانی ست
حقّا که به هر ساله به بند ارزان ست / تا مایه ی جان چرا بدین ارزانی ست! (روضه ی النّاظر، گ ۲۵۴)
همچنین این رباعی در جُنگ مهدوی (۱۳۸۰: برگ ۳۴۰) نزهت المَجالس (شروانی، ۱۳۷۵: ۱۸۳) نیز به نام «شیخ ابوعلی سینا» آمده است. مصراع نخست بیت دوم در نزهت المجالس چنین است: «آری همه سال ها به درد ارزانی ست» جُنگ مهدوی، مورَّخ ۷۵۳ به بعد
در این جُنگ نفیس سه سروده به نام ابن سینا آمده است، به دو مورد آن پیش تر اشاره کردیم، در این جا دو بیت دیگر موجود در جُنگ آورده می شود:
ناگه سحری خانه بپردازم و رو / وز دُرج صدف دُر به در اندازم و رو
در دام پدر دست زنم عیسی وار / جامه به کنارِ مادر اندازم و رو (گ ۵۱۰)
جُنگ اسکندر میرزا (مورخ ۸۱۴ - ۸۱۳ ق)
در این جُنگ یک رباعی به نام ابن سینا آمده است، متأسفانه نتوانستم آنرا درست بخوانم، امّا برای مزید فایده آن رباعی را از نسخه ی عکسی جُنگ مذکور بُرِش دادم تا خوانندگان عزیز در اینجا عین آنرا ببینند:
مجموعه ی باارزش پاریس، سده ی نهم:
در این مجموعه چند رباعی به ابوعلی سینا منسوب شده است که در ذیل آورده می شود:
-ای ناطق اگر به مرکز جسمانی / حاصل نکنی معرفت یزدانی
فردا که علاقه از میان برخیزد / در ظلمت جهل جاودانی مانی (گ ۴۳۳)
-ای نفس که در بند هوا و هوسی / بشتاب که در حمایت یک نفسی
دنیا مطلب جاه مجو غَرّه مباش / کز دوست برآیی و به دشمن نرسی (گ ۴۳۳)
-از اوج بلند مهر تا مرکز خاک / افلاک بپیمودم و هامون و مَغاک
نفزود چو در وجود من یک خاشاک / دست از همه حیله ها فروشستم پاک (گ ۴۳۳)
زین عمر که نیست جز ملالی حاصل / بگذشت و نگشت جز وبالی حاصل
حیفم همه زان است که می باید رفت / ناکرده در این جهان کمالی حاصل (گ ۴۳۳)
-جوهرِ می نه به عنصر که به خاصیّتِ طبع / عاقلان را ز زوالِ خِرَد آرَد به طرب
بسط امداد بخارات نسیمِ دَمَوی / حیوان را ز حیات است نه از ماءِ عِنَب (گ ۸۴۶)
-کفر چو منی گزاف و آسان نبُوَد / محکم تر از ایمان من ایمان نبُوَد
در شهر چو من یکی وآنگه کافر / پس در همه شهر یک مسلمان نبود (گ ۴۹۱)
این رباعی مشهور همانطور که در مقاله استاد نفیسی (۱۳۱۶: ۱۲۰۸) و کتاب شاعران بی دیوان (۱۳۷۰: ۴۷۰) آمده، در منابعی همچون تذکره ی هفت اقلیم و مجمع الفُصَحا و تذکره ی بامداد گُلشن و کشکول شیخ بهایی و.. آمده است. در آن منابع بجای «شهر» در هر بیت دوم «دهر» آمده است. باری، مجموعه ی پاریس از منابع مورد استفاده نفیسی و مدبّری کهن تر است. البتّه همین رباعی در مجموعه ی رسائل عربی مورَّخ ۶۹۲ ق با عنوان «لِأبی علی سینا» به این صورت آمده که ظاهراً قدیمی ترین مأخذی باشد که این رباعی را به نام ابن سینا ثبت کرده است: ۲
کفر چو منی گزاف و آسان نبوَد / محکم تر از ایمان من ایمان نبوَد
در دهر چو من یکی و آن هم کافر / پس در همه دهر یک مسلمان نبوَد (گ ۶۰b)
جُنگ سیّد الهی، نسخه ی مورّخ سده ی دهم:
اشعاری از ابن سینا در این جُنگ دیده می شود که بعضی از آنها نویافته است:
-در راه خدا دوست ترت چیست؟ فدا کن / آخر به همه عمر یکی دوست به دست آر
مستی مکن از باده ی غفلت که نیرزد / صد حالت مستی به پریشانی هُشیار (گ ۲۴)
-ای داده دل به دنیا در پیش و پس نگاه کن / بندیش تا چه کردی بنگر که تا کجایی
زین اژدهای پیشه [؟] نتواندت رهاندن / ای بر خطا و زلت، جز رحمت خدایی
جز خواب و خور نبینم کارت مگر … [؟] / بر سیرت ستوران گر مردمی چرایی (گ ۲۴)
-دعوت عقل آشکارا کن که عمری پس از این / در دهانِ ماهیِ تقدیر چون ذوالنّون شود
عیش عقل آن گاه خوش تر در صفای وقت دل / کانتهای دورِ جان با ابتدا مقرون شود
بگذر از بند مزاج و دور باش از بند حس / هرکه با دونان نشیند همچو ایشان دون شود
از نشاط و خرّمی بر آسمان گردن فراز / کین سرِ ترکیب روزی در زمین مدفون شود
چون بوَد کامل کسی در عالمِ کَون و فساد / کو نداند چون درآمد یا نداند چون شود (گ ۲۳، بیت ۲ و ۴)
ناگفته نماند که سروده ی بالا در مجموعه ی اشعار و مراسلات، گ ۲۰۴؛ جُنگ ۹۰۰ مجلس، ص ۴۸۹ نیز به نام ابن سینا آمده است.
بیت سوم و پنجم شعر فوق در مقاله ی استاد نفیسی (۱۳۱۶: ۱۲۰۶) به نقل از سفینه ای از قرن دهم (متعلق به استاد عباس اقبال) و تذکره ی محمد صادق مشهور به ناظم تبریزی نقل شده است. ضبط دو منبع استاد نفیسی چنین است:
بگذر از بند مجاز و دور گرد از دام حس / هر که با دونان نشیند همّت او دون شود
چون بوَد کامل کسی در خطّه ی کَون و فساد / کو نداند چون درآمد یا از آنجا چون شود.
منابع
الف. چاپی:
- انوری، محمّد بن محمد، ۱۳۷۶، دیوان، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، چاپ اوّل، جلد دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
- تاج الدّین احمد وزیر، ۱۳۸۱، بیاض. تصحیح علی زمانی علویجه. ۲ ج. قم: مجمع ذخایر اسلامی.
- حارثی، حسین بن محمد، ۱۴۱۸، طَرائِفُ الطُّرَف، تحقیق: هلال ناجی، الطَّبعه ی الأولی، بیروت: عالم الکتاب.
- شروانی، جمال خلیل، ۱۳۶۶، نزهه ی المجالس. تصحیح و مقدمه و شرح حال گویندگان و لیست ها از محمّدامین ریاحی. چاپ اول، تهران: زوّار.
- خوارزمی، قاسم بن حسین، ۱۳۸۲، بدائع المُلَح، ترجمه موفّق بن ظاهر خوارزمی، تصحیح مصطفی اولیایی، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.
- خوانساری، محمد، ۱۳۸۴، دانشنامه یزبان و ادب فارسی (مدخل ابوعلی سینا)، به سرپرستی اسماعیل سعادت، جلد اوّل. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- صفا، ذبیح الله، ۱۳۷۸، تاریخ ادبیّات در ایران، مجلّد سوم، چاپ هشتم، تهران: فردوس.
- مُدَبِّری، محمود، ۱۳۷۰، شاعران بی دیوان، چاپ اوّل، تهران: پانوس.
- میرافضلی، سیّدعلی، ۱۳۸۲، رباعیات خیام در منابع کهن، چاپ اوّل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- نفیسی، سعید، ۱۳۱۶، «آثار فارسی ابن سینا»، مجله ی مهر، سال چهارم، شماره ی ۴۸، اریبهشت ماه، صص ۱۲۱۱-۱۱۹۹.
-، ۱۳۳۵، «اشعار فارسی خواجه [نصیر]»، مجلّه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی، تیرماه، شماره ی بیست و نهم، صص ۸۱-۷۳.
-هروی، سیف بن محمد، ۱۳۶۲ ق، تاریخ نامه ی هرات، به تصحیح محمد زُبیر الصدیقی، مطبعه ی بپست مشن کلکته.
ب. خطّی:
- اَهری، عبدالقادر، الأقطاب القطبیّه ی (البلغه ی فی الحکمه ی)، دستنویس شماره ی ۷۷۷ کتابخانه ی مجلس، مورَّخ ۶۶۶ ق.
- جنگ اسکندر میرزا، دستنویس شماره Add-۲۷۲۶۱ موزه بریتانیا، به خط محمد حلوایی و ناصر الکاتب، مورخ ۸۱۴- ۸۱۳ ق، فیلم شماره ۲۴ کتابخانه دانشگاه تهران.
- جُنگ سیّد الهی، دستنویس شماره ی ۱۴۴۳۲ کتابخانه ی مجلس. کتابت در قرن دهم.
- جُنگ گنج بخش، دستنویس شماره ی ۱۴۴۵۶، کتابخانه ی گنج بخش پاکستان، سده ی هفتم، ۱۰۰ برگ.
- جنگ مهدوی، (مورَّخ ۷۵۳ قمری به بعد)، ۱۳۸۱، چاپ عکسی از روی نسخه خطی کتابخانه دکتر اصغر مهدوی، تهیه لیست ها از مهدی قمی نژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- جنگ ۹۰۰، کتابخانه ی مجلس، کتابت در آخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم.
- جنگ یحیی توفیق، مورَّخ ۷۴۵ ق، دستنویس شماره ۱۷۴۱ کتابخانه ی بزرگ سلیمانیه، استانبول.
- رسایل عربی، دستنویس شماره ۱۳۳ شرقی گولیوس کتابخانه لیدن، به خط ابن غلام قونوی در ۶۹۲ ق، فیلمش ۹۵۸ و عکس شماره ی ۲۵۸۳ دانشگاه تهران.
- کاشی، عبدالعزیز، روضه ی الناظر و نزهه ی الخاطر، دستنویس شماره ی ۷۶۶ کتابخانه ی دانشگاه استانبول، سده یهشتم ق، ۳۰۴ برگ، شماره ی ۲۴۷ کتابخانه ی دانشگاه تهران.
- مجموعه، دستنویس شماره ی ۸۰۷۵۸، مورَّخ ۹۵۷، کتابخانه ی مجلس.
- مجموعه ی اشعار و مراسلات، دستنویس شماره ۴۸۷ کتابخانه لالا اسماعیل، مورَّخ ۷۴۲-۷۴۱ ق، ۲۸۳ برگ، فیلم شماره ی ۵۷۳ کتابخانه ی دانشگاه تهران.
- مجموعه ی شماره ی ۳۴۲۳ کتابخانه ی ملّی پاریس، مورَّخ قرن نهم، ۸۴۸ برگ.
- نظامی، محمّدحسن، تاج المَآثِر، شماره ی ۱۴۰۲ کتابخانه ی فیض الله افندی ترکیه، مورّخ ۶۹۴، میکروفیلم شماره ی ۱۶۹ در کتابخانه ی دانشگاه تهران. پی نوشتها:
* بعد از چاپ مقاله ی «اشعار نویافته ی ابن سینا»، جناب آقای پژمان فیروزبخش در وبلاگ «حاصل اوقات» در یادداشتی با عنوان «درباره ی اشعار فارسی ابن سینا»، به تاریخ ۱۰/۰۸/۹۳ چنین نوشت: «امروز تصادفاً در مجموعه ی خطی سفینه ی تبریز (کتابت میان سالهای ۷۲۱- ۷۲۳ ق) به این عبارت برخوردم. لابد برای دوستداران و گردآورندگان اشعار فارسی منسوب به ابن سینا جالب خواهد بود: «در تاریخ ها مذکورست کی شیخ رئیس ابوعلی سینا در مدت عمر خود هیچ شعر پارسی نگفته است جز این کی موت نزدیک شد، به وفات نخستین بیت پارسی بگفت و بخواند: تن ازرق گشت چون سیما / دریغا بوعلی سینا» (برگ ۲۵۸ پ ورق شمار قدیم / ۲۶۵ ورق شمار مدادی). (یاری گُل درّه)
۱. ذکر این نکته خالی از فائده ای نیست که این قصیده ی مشهور ابن سینا در در نسخه ی مورَّخ ۶۹۴ کتاب تاج المآثر نظامی ورق ۵ آمده است که حتما می بایست در تصحیح قصیده ی مذکور از آن استفاده گرفت.
۲. به برکت کتاب مُمَتِّع رباعیات خیام در منابع کهن از فاضل ارجمند جناب اقای میرافضلی از وجود این رباعی در آن مجموعه ی رسائل آگهی یافتم، همین طور از مؤلّف بزرگوار کتاب سپاسگزاری می کنم که رباعی مذکور و شماره ی برگ آنرا برای نگارنده فرستادند.
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب