یادداشتی از محمد فاضلی؛
تنوع جامعه، تاریخ و جغرافیای ایرانی نرم افزار ساختن تمدن ایرانی
عطر حرم: ایران در تنوع برآمده از سه هویت ملی، دینی و مدرن و با هویت های متكثر پیوندیافته با هویت ملی، سرمایه تمدنی عظیمی دارد و هرگونه كوشش برای نادیده گرفتن یكی از اینها خسارات جبران ناپذیری دارد.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، محمد فاضلی، استاد دانشگاه شهید بهشتی در یادداشتی با عنوان «ایران؛ سرزمین تنوع» به لطمه شناسی نوروز پرداخته است: نوروز كه نزدیك می شود و وقتی درست میان این جشن و آئین باستانی قرار می گیریم، از آنجائیكه عمیقاً ایرانی است و برای اكثریت ایرانی ها در این زمانه، هیچ موقعیت دیگری نیست كه تا این حد ایرانیت داشته باشد، فرصتی پیش می آید كه بیشتر به ایران بیندیشیم. راستش را بخواهید فكر می كنم بدون داشتن ادراكی از ایران و آنچه برای آن مطلوب می پنداریم، آدم راهش را گم می كند. نقاطی باید در افق دید آدمی باشند كه به آنها چشم بدوزد و هم چون فانوس دریایی، كشتی آدمی را در بین دریای حوادث، منافع، حب و بغض ها هدایت كند تا راه بجوید و گم نشود. میهن یكی از آن چند نقطه معدود است و همچون مهم ترین آنهاست. ایران برای من سرزمین تنوع، سازگاری با تنوع و مدارا در قبال تنوع است. كثیری از تنوع ها در این سرزمین كنار یكدیگر قرار گرفته اند. تنوع جغرافیایی، اقلیمی؛ دینی- مذهبی؛ قومی، زبانی، هنر، موسیقی، معماری؛ و در كنار همه این تنوع ها، لایه های تاریخ بر یكدیگر انباشت شده اند و در هر گوشه ای از این سرزمین، میراث مادی و معنوی غنی و درخشانی یافت می شود كه هم چون نگین هایی بر تارك آن تنوع می درخشند. من در حد شناخت خودم از برخی كشورهای جهان و آن چنان كه در متون خوانده ام، كشورهایی كه چنین متنوع باشند، پرشمار نیست. توجه به تنوع ایران و كثرت لایه های تاریخی كه در این سرزمین و فرهنگ اش رسوب كرده اند و بدان حیات می بخشند، مأموریتی برای آدمی تعریف می كند: كوشش برای دفاع از گوناگونی، آگهی دادن نسبت به هرگونه اقدام برای یكنواخت سازی و نادیده گرفتن هر گوشه ای از این تنوع و هرگونه انگاره ای كه یكدستی را مفروضی برای اندیشه، سیاستگذاری یا اقدام قرار دهد. من در سایه توجه داشتن به این تنوع است كه در همه عرصه هایی كه فعالیت اندیشه ای یا سیاستگذارانه داشته ام، از یكنواخت اندیشی گریزان بوده ام. من بر طبق همین اندیشه، یكسان بودن برنامه درسی دانشگاه ها در بعضی رشته ها در استان های مختلف ایران را نمی فهمم. اندیشه هایی را كه ذات محلی مسأله آب در ایران را لحاظ نمی كنند و نسخه های واحد می پیچند و دستورالعمل های كلی صادر می كنند قابل نقد می دانم. هر گونه اعمال اقتداری را كه در قبال تنوع مذهبی، دینی، زبانی و قومی مداراگر نباشد به نفع ایران نمی بینم. همین رویكرد به ایران است كه مرا نسبت به روندهای یكسان ساز ناخرسند می كند. یكسان شدن مصالح ساختمانی و الگوهای معماری در نقاط مختلف كشور، زیر پا نهاده شدن عقلانیت اقلیمی و كشت شدن محصولات مناطق خاص (نظیر برنج یا زعفران) در سایر نقاط و یكسان اندیشیدن به ظرفیت ها و قابلیت های مناطق مختلف كشور آزاردهنده است. هر روندی كه ظرفیت بازتولید تنوع را تضعیف كند، سمی مهلك برای ایران است. سیاست فرهنگی ای كه نتیجه آن تقویت موسیقی، معماری، تئاتر، زبان و دیگر ظرفیت های بازتولید هویت فرهنگی متنوع ایرانی ها باشد، بن مایه تمدنی ایران را تقویت ایران در تنوع برآمده از سه هویت ملی، دینی و مدرن و با هویت های متكثر پیوندیافته با هویت ملی، سرمایه تمدنی عظیمی دارد و هرگونه كوشش برای نادیده گرفتن یكی از این سه سرمایه اصلی، یا زیرمجموعه های مربوط به هر كدام، خساراتی جبران ناپذیر خواهد داشت. ما باید سازگاری با این تنوع در همه ابعادش و مدارا در قبال این تنوع را بیاموزیم و در ساختارهای نهادی گوناگون، پایداری آنرا تضمین نماییم. ایران برای من در دو موجودیت و سرمایه تمدنی دیگر كه خود قسمتی از آن تنوع هستند، معنایی الهام بخش می یابد. افتخار شاگردی «آقا معلم فارسی» ای را در دوران دبیرستان داشتم كه شور و شوق زیستن در كنار ادبیات فارسی را در من نهادینه كرد و در سایه او نوشتن آموختم. ادبیات فارسی می تواند یكی از دو پایه دمیدن روحی در این جهان بی روح باشند. من كاملاً حس می كنم كه نسل نوینی از ایرانی ها به واسطه مجموعه ای از شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران در چند دهه گذشته، شیوه های آموزش و نوع مواجهه قدرت سیاسی با عناصر هویت ملی ایرانیان، نسبت به ظرفیت های فرهنگی و تاریخی ایران بدبین شده است، اما به همان اندازه باز اطمینان دارم كه بنیان های استواری از اندیشه، اخلاق و مشی انسانی را می توان بر اساس استوانه های ادبیات فارسی بنا كرد. ایران به غیر از ادبیات، ذخیره ای از اندیشه و كردار دینی را باز در تاریخ خود پرورده كه بر بستر همان تنوع بالیده است. مناقشه مذهبی در ایران باز وجود داشته، اما ایران بستر دینداری مداراگر سعدی، دین ورزی غیرقشری حافظ، دینداری عاشقانه مولانا و هم زیستی مسالمت آمیز مذاهب و ادیان در كنار یكدیگر باز بوده است. دین برخلاف آنچه نظریه پردازان و جامعه شناسان دین در میانه قرن بیستم می پنداشتند از صحنه زندگی بشر حذف نمی گردد، بلكه ادیان در اشكال مختلف – از عرفان های خاص تا داعش – بازتولید می شوند. دینداری مداراگر ایرانی كه محصولی از دل همان تنوع است، می تواند یكی دیگر از پایه های روحی برای جهانی بی روح، مصرف زده و مادی گرا باشد. اگر از آن زاویه كه تا اینجا تشریح شد به ایران بنگریم، آینده ایران در قالب میزان احترام گذاردن به تنوع هایش، سازگاری و مدارا با آنها رقم می خورد. ایران نمی تواند شاهد چیرگی یك اندیشه، مذهب، سلیقه سیاسی، مشرب سیاستگذاری و اندیشه ای یكسان انگار و یكسان ساز باشد. ایران نمی تواند تلاقی گاه اندیشه ها، فرهنگ ها، سبك ها و سلیقه ها نباشد. احترام گذاشتن به تنوع ها زمینه ای فراهم می آورد كه ایران در راه تاریخی خود بالنده باشد. امیدواری من به آینده این سرزمین و مردمانش باز بر بنیان این تنوع استوار است. این تنوع در سایه آزادی ای كه فرصت بروز و ظهور به این تنوع بدهد، قادر می باشد خیلی از ظرفیت های این مردم و تاریخ و سرزمین شان را به فعلیت برساند. معادن، سرمایه های مادی و همه آنچه ظرفیت های سخت افزاری این سرزمین به حساب می آیند، در فقدان پذیرش و تحمل تنوع و مدارا كردن با آن، به اندوخته هایی تمدن ساز تبدیل نمی شوند، كما اینكه در چند دهه گذشته باز ثروت سرشار نفت و بهره گیری از سایر منابع سبب نشده اند به آن اندازه كه شایسته است، منشأ اثر شوند. هر تمدنی بر بنیان هسته ای نرم افزاری ایجاد می شود و من تنوع جامعه، تاریخ و جغرافیای ایرانی را یكی از مهم ترین هسته های نرم افزاری ساختن تمدن ایرانی در دنیای جدید می دانم و به میزانی كه این ثروت تاریخی محترم شمرده شده و الزامات ناشی از آن در عرصه سیاست و سیاستگذاری منشأ اثر شود، میوه امید باز به همان اندازه بر درخت ذهن و نگره انسان ایرانی می روید.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب