نشست بررسی چالش های انقلاب اسلامی در دهه پنجم -۴؛
مفهوم جمهوری نزد امام عقبه های دینی دارد، تفاوت جمهوری و دموكراسی
عطر حرم: شجاعی زند، استاد دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اینكه طرح امام از مفهوم جمهوری اسلامی عقبه های دینی دارد، اظهار داشت: دموكراسی بدون صبغه لیبرالیستی قابل تصور نیست.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، نشست چهارم از سلسله نشست های «بررسی چالش های انقلاب اسلامی در دهه پنجم» روز گذشته، چهارشنبه ۲۴ بهمن ماه با سخنرانی علیرضا شجاعی زند و حمیدرضا جلایی پور در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اجرا شد.
حمیدرضا جلایی پور در ابتدای این نشست اظهار داشت: به دنبال این هستم كه ببینم نظام جمهوری اسلامی را پس از ۴۰ سال چگونه می توان سنخ بندی و تحلیل كرد. یك روش از بالا به پایین است یعنی استفاده از سنخ های علوم سیاسی و جامعه شناسی اما من می خواهم از پایین حركت كنم. یعنی ببینیم نیروهای عمومی سیاسی- اجتماعی الان درباره این نظام چه می گویند. ۴ سنخ در این زمینه وجود دارد. نخستین سنخ كه اصول گرایان رادیكال استفاده می نمایند برمبنای نظام اسلامی و شیعه مداری و اجرای احكام شرعی است و این حكومت را قلب ام القرای اسلامی می دانند و می كوشند از واژه دولت اسلامی به جای جمهوری اسلامی استفاده كنند.
استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران اضافه كرد: سنخ دوم این گونه است كه جمهوری اسلامی را مردم سالاری دینی می نامد. در سنخ تحلیلی سوم نظام سیاسی نیمه مردمی و نیمه دموكراتیك تلقی می شود كه بیشتر در جریانات اصلاح طلب مطرح است. معتقدند این نظام همه بخش های مردم را نمایندگی نمی نماید. سنخ چهارم هم جمهوری اسلامی را یك نظام اقتدارگرا می شمارد. نظام های سیاسی بسیار پیچیده اند و سنخ های تحلیلی برای روشن شدن و احاطه پیدا كردن بر این پیچیدگی است.
وی سپس اظهار داشت: نظام سیاسی ایران خیلی حجیم است. ۴ تا ۵ میلیون نفر مستقیماً كارمند این نظام اند. از طرفی اغلب قلمروهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی را پوشش می دهد. در نظام سیاسی ما بی دریغ می توان از منابع دینی استفاده نمود. نظام ما پس از ۴۰ سال دوپاره و خود خنثی كننده است. به این معنا كه ما دو دولت داریم. علاوه بر دولت رسمی یك دولت داریم كه از امكانات عمومی استفاده می نماید اما جلوی چشم نیست. برجام هم دست پخت همان دولت موازی بود. از طرفی موشك هوا می نماییم و روی آن عبری هم می نویسیم یعنی قسمتی از حكومت كار بخشی دیگر را خنثی می كند.
حمیدرضا جلایی پور افزود: جمهوری اسلامی در حذف جریانات چپ سكولار، ملی- مذهبی، نهضت آزادی، قسمتی از اصلاح طلبان و... مشكلی نداشت. در نتیجه از این لحاظ چدنی و محكم است. اما از جانب دیگر ژله ای است. یعنی دولت كه مهم ترین نهاد است با انواع ریسك ها رو به رو است. برای مهار ریسك یكی از نهادها دولت می باشد. این بخش های موازی حكومت ژله ای است در نتیجه می توان استانداردها را دور زد و یكی از منابع فساد و رانت دور زدن این استانداردهاست. از طرفی درآمدهای كشور حریف این هزینه ها نمی گردد. در نتیجه مهم ترین كار اصلاحی كه باید صورت گیرد این است كه این دوپارگی به نفع دولت رسمی حل شود. بهترین شیوه اش هم این است كه از بالا و با دست این مشكل حل شود.
علیرضا شجاعی زند در ادامه اظهار داشت: آقای دكتر جلایی پور خیلی سریع رفتند بر روی تحلیل وضعیت كنونی اما نسبت آن با سوژه جمهوریت را چگونه می توانند مشخص كنند؟ ذیل هر موضوعی می توان این موضوعات را بیان نمود. جمهوریت برای حكومت های ایدئولوژیك یك خلاف آمد و مخاطره و ریسك است و برای حكومت های دینی به مراتب مسأله آفرین تر است. گاهی نگاه صفر و یكی و زمین و آسمانی و بهشت و جهنم به شكل خیلی ساده انگارانه وجود دارد كه نگاه اسلام شیعی این نیست و مسأله به این سادگی نیست. جمهوری اسلامی یك پدیده بغرنجی است.
استاد جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس افزود: این مسایل برای ما هم مطرح است كه آیا دین ایدئولوژیك است یا غیر ایدئولوژیك؟ عرفی است یا عرفی شده است؟ با سبك و سیاق فلسفی برای ما موضوعیت دارد یا یك امر معنوی و عرفانی است؟ عقل در دین آیا یك عقل خود بنیاد است و یا خادم است؟ دین به اجتماع توجه دارد و یا به درون و فردیت؟ برای رسیدن به قدرت است و یا در موضع مقابله با قدرت است؟ از ابتدا امام با شعار نه شرقی و نه غربی و این كه جمهوری اسلامی نه یك كلمه بیش و نه یك كلمه كم اصرار به مرزبندی داشتند. از شعار نه شرقی و نه غربی معلوم می شود كه تركیب جمهوری اسلامی یك تركیبی انفعالی نیست و قصد دادن امتیاز به طرف های درگیر در منازعه نیست. این مسأله نشان از طرحی نو و اعتماد به نفس بالا دارد.
علیرضا شجاعی زند اضافه كرد: یكی از رایج ترین تفاسیر از تركیب جمهوری اسلامی به هم آوردن سنت و مدرنیته است. یعنی انقلاب اسلامی تجربه ای مدرن با عقبه ای از سنت است. یك خطای این تحلیل این است كه سنت را همان دین فرض می كند و هر دو را متعلق به گذشته می داند. خطای دیگر هم این است كه جمهوریت را یك پدیده مدرن تصور می كند در صورتیكه نه دموكراسی و نه جمهوری و حتی تفكیك قوا و پارلمان پدیده های مدرنی نیستند. یك انقلاب اگر انقلاب كاملی باشد فلسفه سیاسی جدیدی را جایگزین فلسفه سیاسی پیشین می كند. نخستین كسی كه فلسفه سیاسی انقلاب اسلامی را مطرح می كند حضرت امام است. طرح امام (ره) از مفهوم جمهوری اسلامی عقبه های دینی دارد و نه این كه تركیبی برای راضی كردن جریانات مختلف باشد.
سپس حمیدرضا جلایی پور اظهار داشت: با این بخش حرف آقای دكتر موافقم كه جمهوری اسلامی یك پدیده بغرنجی است. آرمان های انقلاب اسلامی جدی است و هنوز هم باید روی آنها كار نماییم. جنگ خیلی از امام وقت گرفت و اگر امام بیشتر فرصت می داشت و پس از جنگ زنده می بود بعید می دانم این دولت موازی اصلاً شكل می گرفت. اگر امام زنده بود اوضاع به نفع مردم و جمهوریت تثبیت می شد. امام خیلی ناراحت می شد كه یك عده به نام حكومت، دین را خرج كنند. به همین خاطر امام پس از پیروزی انقلاب به قم رفت. اما دید كشور دارد از دست می رود و وارد میدان شد و پس از آن هم كه جنگ شروع شد. من بعنوان یك شهروند این ها را می گویم كه پیش از انقلاب یك فرد انقلابی بودم و امام را فردی بزرگ می دانم و فقط روی حساب حرف های امام چندین سال از عمرم را در جنگ گذراندم.
علیرضا شجاعی زند گفت: ما الان هم شرایط سختی داریم و تحریم هستیم و نمی توان گفت اگر امام می بود و در این شرایط بود چه می شد. بدیل نگاه سلطنتی، انواع جمهوری هایی است كه مطرح است. امام با نگاه سلطنتی موروثی كه هیچ موافقتی نداشت. تجربه دیگری هم نبود كه به بتواند به آن متوسل بشود. تفكر شیعه خونسرد به شرایط نیست و بدون آمادگی جامعه چیزی را طرح و تحمیل نمی نماید. طبیعی است كه امام در مقابل نگاه سلطنتی به بدیل آن كه جمهوری است روی بیاورند. امام تركیب بین جمهوری و اسلام را دو امر واحدی كه كنار هم نشسته اند قلمداد نمی نماید. نسبت این ها در نظر امام نسبت ظرف و مظروف است و اسلام است كه محتواست و جهت می دهد.
وی سپس اظهار داشت: علاوه بر شكل حكومت، هدف هم مهم می باشد. حضرت امام می فرمایند كه اصل با اسلام است. این كه اگر امام می بودند دموكراسی را به سمت دیگری می بردند را نمی دانم از كجا استنباط می كنند. حضرت امام با جمهوری سازگاری دارند اما با دموكراسی با احتیاط برخورد می كنند. آقای دكتر جمهوری را به سادگی به دموكراسی تعبیر كردند و به امام نسبت دادند. دموكراسی آمیختگی بیشتری با لیبرالیسم پیدا كرده است. كسانی كه فلسفه علوم سیاسی خوانده اند می دانند كه بین جمهوری و دموكراسی تفاوت های قابل ملاحظه ای است. چه برسد به این كه دموكراسی لیبرالیزه شده است به گونه ای كه امروز تصور می شود دموكراسی بدون صبغه لیبرالیستی قابل تصور نیست. در صورتیكه تفاوت های مهمی دارند. بنده معتقدم در این سال ها نه تنها میان جمهوریت و اسلامیت فاصله احداث نشده است بلكه به مراتب تقویت شده و شواهد زیادی وجود دارد.
در ادامه حمیدرضا جلایی پور اظهار داشت: انقلاب از همان ابتدا با بحران رو به رو شد. امام در آن بحران ها كارهای بزرگی انجام داد. فوری تأسیس نظام كرد و قانون اساسی را دنبال كرد. قوی ترین مجلس ما همان مجلس اول است. بعد در شرایط بحرانی كشور جنگ شد. در آن زمان كل تشكیلات امام ۱۰۰ نفر بود. امام جنگ را به آقای هاشمی واگذار كرد. كل بنیاد مستضعفین و دولت را واگذار كرد. این جا آن حرف امام جدی می شود كه میزان رأی ملت است. تا زمان امام اصلاً دولت موازی نداشتیم بلكه گروه های فشار داشتیم. این كه كسانی با گردن كلفت تا این حد بتوانند در سیاست های رسمی كشور دخالت كنند را نداشتیم.
وی اشاره كرد: بودجه های نهادهای مذهبی را امروز ببینید اگر امام بود اصلاً اجازه نمی داد. نهادهای مذهبی باید تكیه شان به بودجه مردم باشد. حوزه های علمیه ما به لحاظ تاریخی همواره مستقل از دولت بوده اما در این ۳ دهه استقلالش زیر سوال رفته است. امام حوزه علمیه را به مراجع سپرده بود و آقای گلپایگانی همه كاره بود. من هم می گویم اصل با اسلام است اما اسلام را جامعه و شهروندان ایران باید حفظ كنند نه این كه دولت تحمیل كند. زمان امام ما نظارت استصوابی حداكثری نداشتیم و بعداً درست شد. اما به جایی رسید كه یاران درجه اول انقلاب هم حذف شدند. مثلاً این مسأله را در مجلس ششم دیدیم.
حمیدرضا جلایی پور اضافه كرد: مسلمانان وقتی رشد می كنند كه رقابت وجود داشته باشد. آقای مطهری به این علت عظمت دارد كه از دهه ۲۰ مسلمانان با ماركسیست ها مواجه بودند و ایشان جواب می داد كه پاسخ های ایشان شد این كتاب های مهم و الا آقای مطهری هم یك مرجع تقلید معمولی می شد.
علیرضا شجاعی زند در ادامه عنوان كرد: این كه تكثر در جامعه ما بیشتر شده نشان داده است كه جمهوریت ما پس از امام نه تنها تضعیف نشده بلكه تقویت هم شده است. فضای رهبری زمان امام یك رهبری كاریزماتیك است. سپس رحلت امام هیجانات انقلاب و جنگ افول می كند و حفظ این شرایط به مراتب سخت تر از شرایطی است كه امام در آن بودند. انتقاداتی كه ایشان می كنند به مقام معظم رهبری اشاره دارد. فضای امروز، عقلانی و مبتنی بر منافع است و دیگر هیجانی نیست. از طرفی فشارهای بیرونی هم تقویت شده و تأثیرات خودش را گذاشته است. مثلاً دانشگاه ما غرب گرایی را تقویت كرده است.
وی همین طور اشاره كرد: شما ببینید فرانسه چند ماه است كه درگیر است اما اصلاً نگران مداخله خارجی نیست. نه بی بی سی در آن جا وجود دارد و نه پومپئو. اما در ایران اگر چنین شرایطی به وجود آید نه تنها بازتاب گسترده پیدا می كند بلكه حتی نقش اكتیویست هم ایفا می كنند. درباره نظارت استصوابی باید گفت كدام نظام است كه در آن نظارتی وجود نداشته باشد؟ اگر الان نظارت استصوابی برداشته شود چند نفر از این سلبریتی ها وارد مجلس می شوند؟ باید صلاحیت افراد احراز شود. وقتی اسمش را نظارت استصوابی می گذاریم افراد می ترسند.
علیرضا شجاعی زند در اختتام اظهار داشت: آیا در آمریكا سندرز توانست بالا بیاید اگرچه عضو حزب دموكرات است؟ كسی كه می گوید من از انقلاب كردنم پشیمانم را می توان گفت كاندید ریاست جمهوری شود؟ این ها را ضد دموكراتیك نمی گویند. در ایران تابحال ۴ الی ۵ جریان مختلف در مسند ریاست جمهوری نشسته اند. این یعنی ساز و كار دموكراتیك وجود دارد. به نظرم فرصتی دیگر داشته باشیم و چهارچوب های فكری امام را كامل استخراج نماییم و ببینیم به همه آنها می شود پایبند بود و آقای دكتر چقدر پای بندی نشان می دهند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب